merkez bankası dijital para birimi ne demek?

"Merkez bankası dijital para birimi" (MBDPB) (İngilizce: Central bank digital currency, CBDC) ifadesi, merkez bankası tarafından üretilip dağıtılan dijital para birimini ve bununla ilgili çeşitli durumları tanımlar. Uluslararası Ödemeler Bankası, hazırladığı bir raporda şunu belirtir; "MBDPB" ne kadar iyi tanımlanmamış olsa da, "çoğu kişi tarafından yeni bir merkez bankası parası biçimi olarak öngörülüyor [...] bu, geleneksel ödeme ya da rezerv düzeninden daha farklıdır."¹²

MBDPB'ler aynı zamanda dijital itibari para birimleri (DİPB) (İngilizce: digital fiat currencies (DFC))³ veya dijital baz para (DBP) (İngilizce: digital base money (DBM)) olarak da adlandırılır.⁴

Mevcut MBDPB kavramı doğrudan Bitcoin'den esinlenmiştir; ancak bir MBDPB, bir devlet tarafından dağıtılmayan ve hükümet tarafından ilan edilen yasal ihale statüsünden yoksun olan sanal para birimi ve kripto para biriminden farklıdır.⁵⁶⁷⁸ MBDPB uygulamaları büyük olasılıkla blok zinciri gibi bir dağıtık hesap defterine ihtiyaç duymayacak veya kullanmayacaktır.⁹¹⁰

MBDPB'ler, bazı kavram kanıtı programları ile çoğunlukla varsayım aşamasında kalırlar; ancak, merkez bankalarının %80'inden fazlası dijital para birimlerine bakıyor.¹¹¹² Çin'in dijital RMB'si, büyük bir ekonomi tarafından çıkartılan ilk dijital para birimiydi.¹³¹⁴

Tarihi

• Merkez bankaları daha önce doğrudan e-para yayınlamış olsalar da -örneğin 1990'larda Finlandiyada çıkartılan, Avant'ın değerli e-para kartı gibi-¹⁵ mevcut "MBDPB" kavramı Bitcoin'den esinlenilmiştir ve blok zinciri tabanlı olan kripto para birimlerine benzer. Aynı zamanda ekonomi alanında da bilinen bir kavramdır, bu sayede merkez bankası vatandaşların hesap tutmasına olanak tanır, güvenilir ve güvenli bir kamu tasarrufu veya ödeme aracı ("şahsi kullanım (perakende)" veya "genel amaçlı" MBDPB) sağlar.
• MBDPB dağıtımının en eski örneklerinden bir tanesi de, 2014-2018 yılları arasında Ekvador merkez bankasının vatandaşların cep telefonlarında çalışan (blok zinciri teknolojisini kullanmayan) bir pilot uygulamasıdır. Program, vatandaşların düşük seviyede ilgi göstermesi nedeniyle sonlandırılmıştır.¹⁶
• İngiltere Bankası, Eylül 2015'te baş ekonomist Andrew G. Haldane'nin negatif faiz oranlarını uygulamanın olası yolları üzerine yaptığı bir konuşmada blok zinciri tabanlı bir MBDPB'yi tartıştı.¹⁷ Bankanın para politikası başkan yardımcısı Ben Broadbent'in Mart 2016'da yaptığı konuşması, "MBDPB" ifadesinin ilk kullanımı gibi görünüyor ve Bitcoin'den doğrudan ilham aldığını belirtiyor.¹⁸¹⁹
• İsveç merkez bankası Kasım 2016'da bir "e-krona" önerdi²⁰ ve 2020'de bir e-krona kavram kanıtını test etmeye başladı.²¹²²²³
• Kasım 2017'de Uruguay merkez bankası, dijital Uruguay pesoları çıkarmak için bir test başlatacağını duyurdu.²⁴²⁵
• Mart 2019'da Doğu Karayip Merkez Bankası, Barbados merkezli FinTech şirketi Bitt ile pilot bir MBDPB projesine katılacağını duyurdu.²⁶
• Euro Bölgesi'nde, eski İspanya Merkez Bankası başkanı Miguel Angel Fernandez Ordoñez, dijital bir euro getirilmesi çağrısında bulundu, ancak Avrupa Merkez Bankası (AMB) şimdiye kadar bu olasılığı reddetti.²⁷ Bununla birlikte, Aralık 2019'da AMB, şunu belirtti "AMB, MBDPB kullanımının, fiziksel paraların kullanımının önüne geçmesi durumunda doğacak sonuçların olumlu ve olumsuz yönleri ne olabilir tartışmalarına devam edecektir".²⁸ Her şeye rağmen AMB, 2 Ekim 2020'de dijital euro hakkında bir rapor yayınladı ve MBDPB'yi basmanın yararlarını değerlendirmek için deneysel aşamayı başlattı. Takip eden süreçte, alınan sonuçlara göre devam etmeyi ya da vazgeçme kararını 2021 ortalarında netleştirmeyi planlıyor.^29303132
• 20 Ekim 2020'de Bahamalar Merkez Bankası, geleneksel Bahama dolarına eşdeğer olan resmi dijital para birimi "Sand Doları"nı tanıttı.³³³⁴
• Mayıs 2021'de Dijital Dolar Projesi, MBDPB'nin ABD'de kullanım potansiyelinin testlerini yapmak üzere beş adet pilot program başlatmayı planladı.³⁵
• Uluslararası Ödemeler Bankası, Aralık 2020'de o sırada bilinen MBDPB'lerin toptan ve perakende projelerini listeleyen bir rapor yayınladı.³⁶ Raporda; Nisan 2021'e kadar, "dünya çapında dijital para birimlerine bakan en az 80 merkez bankası" olacağını tahmin ediyor.³⁷
• 2014'ten beri Çin'in merkez bankası, DPBEÖ (Dijital Para Birimi Elektronik Ödeme, İngilizce: Digital Currency Electronic Payment (DCEP)) adlı bir proje üzerinde çalışıyor.³⁸ DCEP, yuan tarafından destekleneceği için genellikle "dijital yuan" olarak anılır.³⁹
  • 2017 yılının sonunda, Çin Halk Bankası, DPBEÖ sistemini ortaklaşa geliştirmek için bir dizi banka ve kurumu organize etti.
  • Nisan 2020'de Dijital Para Birimi Elektronik Ödeme sistemi, Shenzhen, Suzhou, Xiong'an ve Chengdu dahil olmak üzere 4 büyük Çin şehrinde test edilmeye başlandı.⁴⁰
  • Başarılı bir MBDPB pilotunun ardından Suzhou Şehir Belediyesi, New York merkezli üçüncü nesil blok zinciri girişim şirketi olan Cypherium ile bir uzlaşı belgesi imzaladı. Şirket, şehrin ekosistemindeki ürünlerin geliştirilmesinde şehre yardımcı olacak.^4142434445 Para biriminin 2022 Kış Olimpiyatları için kullanıma sunulması hedefleniyor.⁴⁶
• 2020'de Türkiye'de, MBDPB çalışmalarının TCMB ve TÜBİTAK beraberliğinde uygulamaya konulacağını; anlık ödeme sisteminin tasarım, geliştirme ve test aşamalarına başlanacağı açıklandı.⁴⁷

Uygulama

MBDPB, muhtemel olarak; merkez bankası, hükümet veya onaylanmış özel sektör kuruluşları tarafından yürütülen bir veri tabanı kullanılarak uygulanacaktır.⁴⁸⁴⁹ Veritabanı, insanlar ve şirketler gibi her kuruluş tarafından tutulan para miktarının kaydını (uygun mahremiyet ve kriptografik korumalarla) tutacaktır.

Kripto para birimlerinin aksine, bir MBDPB merkezi olarak kontrol edilecek (dağıtık bir veritabanında olsa bile) ve bu nedenle, bir blok zinciri veya başka bir dağıtık hesap defteri - kavramın kendi orijinal ilham kaynağı olsalar bile - muhtemelen gerekli veya yararlı olmayacaktır.⁵⁰⁵¹

Araştırmacılar, perakende MBDPB'nin teknolojik olarak uygulanabilmesi için birçok yol önermektedir.⁵²

Özellikler

MBDPB, yüksek güvenlikli dijital bir araçtır. Kağıt banknotlar gibi; bir ödeme aracı, bir hesap birimi ve bir değer deposudur.⁵³ Kağıt para gibi, her birim sahteciliği önlemek için benzersiz bir şekilde tanımlanabilir.⁵⁴

MBDPB, diğer para birimi biçimleriyle beraber para arzının bir bölümünü oluşturur.⁵⁵ Bu nedenle MBDPB, tıpkı fiziksel para birimi gibi merkez bankasının güvencesini sağlar.⁵⁶ Her türlü dijital ödeme sistemi ve hizmeti tarafından saklanabilen, aktarılabilen ve iletilebilen dijital bir taşıyıcı araçtır. MBDPB'nin geçerliliği, MBDPB'yi depolayan ve aktaran dijital ödeme sistemlerinden bağımsızdır.⁵⁷

MBDPB'nin uygulaması için öneriler genellikle tüm vatandaşlar için merkez bankalarında evrensel banka hesaplarının sağlanmasını içerir.⁵⁸⁵⁹

Yararları ve etkileri

Dijital fiat para birimi, finansal katılım, ekonomik büyüme, teknoloji yeniliği ve artan işlem verimliliklerine katkıda bulunduğu birçok olumlu etkiyi gerçekleştirmek için hükümetler ve merkez bankaları tarafından incelenmekte ve test edilmektedir.⁶⁰⁶¹ İşte potansiyel avantajların bir listesi:

• Teknolojik verimlilik: Bankalar ve takas odaları gibi aracılara güvenmek yerine, para transferleri ve ödemeler gerçek zamanlı olarak, doğrudan ödeyenden alacaklıya yapılabilir.
• Finansal kapsam: Merkez bankalarındaki güvenli para hesapları, herhangi bir yasal mukim veya vatandaşa ücretsiz veya düşük maliyetli bir temel banka hesabı sağlanmasına izin veren güçlü bir finansal katılım aracı oluşturabilir.
• Yasa dışı faaliyetin önlenmesi: Bir MBDPB, bir merkez bankasının para biriminin her biriminin tam yerini takip etmesini mümkün kılar (merkezi ve veritabanı formu varsayılarak); takip, her işlemde kullanılan banknot seri numaralarının merkez bankasına bildirilmesi şartı ile nakde genişletilebilir. Bu izlemenin birkaç önemli avantajı vardır:⁶²
  • Vergi toplama: Merkez bankası ve hükümetin finansal aktiviteleri rahatça takip edebilmesiyle beraber offshore bankacılık ve kaçak işçi çalıştırmak gibi yöntemler kolaylıkla ortaya çıkartılabileceğinden dolayı vergi kaçaklığı ve vergiden kaçınma gibi durumları çok daha zor hale getirir.
  • Suçla mücadele: Suç faaliyetlerini tespit etmeyi (finansal faaliyetleri gözlemleyerek) çok daha kolay hale getirir ve bu şekilde ona son verir. Ayrıca, suç faaliyetinin halihazırda meydana geldiği durumlarda, para hareketlerinin takip edilebiliyor olması, paranın başarılı bir şekilde aklanmasını çok daha zor hale getirir; işlemler hızlıca geri alınabileceğinden de mağdur olan kişi parasını kolaylıkla geri alabilir.
• Bir kamu hizmeti olarak paranın korunması: Merkez bankaları tarafından çıkartılan dijital para birimleri, halihazırda kaldırılması öngörülen fiziksel nakde modern bir alternatif sağlayacaktır.⁶³
• Ödeme sistemlerinin güvenliği: Bir Merkez Bankası tarafından verilen ve yönetilen ve ulusal dijital ödeme araçları olarak kullanılan güvenli ve standartlaştırıldığı için uyumlu bir dijital ödeme aracı, özel olarak kontrol edilen para sistemlerine ve tüm ulusal ödeme sistemine olan güveni artırır; aynı zamanda da ödeme sistemlerindeki rekabeti de artırır.⁶⁴⁶⁵
• Senyoraj gelirinin korunması: Kamuya açık dijital para arzı ve fiziksel paranın kaybolması, hükümetler için senyoraj gelirinin öngörülebilir bir şekilde azalmasını önleyecektir.⁶⁶
• Bankacılık rekabeti: Merkez bankasında para mevduatlarının tam güvenliğini sağlayan ücretsiz banka hesaplarının sağlanması, bankalar arasındaki rekabeti güçlendirebilir; örneğin, vadesiz mevduat ödemeleri gibi.
• Para politikası aktarımı: Merkez bankası baz parasının halka transferler yoluyla ihracı, para politikası aktarımı için yeni bir kanal oluşturabilir⁶⁷⁶⁸⁶⁹ (mesela helikopter parası⁷⁰ (İngilizce: helicopter money)), bu da daha doğrudan kontrole izin verir. para arzının niceliksel genişleme ve faiz oranları gibi dolaylı araçlardan daha fazla ve muhtemelen bir tam rezerv bankacılık sistemine giden yolu açması.⁷¹
• Finansal güvenlik: MBDPB, kısmi rezerv bankacılığı uygulamasını sınırlandıracak ve potansiyel olarak mevduat sigortası programlarına daha az ihtiyaç duyulmasını sağlayacaktır.⁷²

Riskler

Genel bir endişe, MBDPB'nin başlatılmasının potansiyel banka yığılmalarını⁷³⁷⁴ hızlandıracağı ve böylece bankaların fonlama pozisyonunu zayıflatacağıdır. Bununla birlikte, İngiltere Merkez Bankası, MBDPB'nin tanıtılmasının bir dizi temel ilkeyi izlemesi durumunda, banka mevduatlarından MBDPB'ye sistem çapında bir yığılma riskinin ele alındığını buldu.⁷⁵

Çoğu MBDPB, çoğu kripto para birimi gibi merkeziyetsizleşmenin tersine merkezileştirildiğinden, MBDPB'nin çıkarılmasının denetleyicileri, basit bir müdahaleyle herhangi bir kişinin hesabına para ekleyebilir veya kaldırabilir. Buna karşılık; Bitcoin gibi kripto para birimleri, madencilik gücünün %50'sinden fazlasını kontrol eden bir grup birlik olmadıkça bunu engeller.⁷⁶

Ayrıca bakınız

• İtibari para
• Kripto para
• Blok zinciri
• Merkez bankası
• Bitcoin
• Banknot
• Madenî para

Kaynakça

 

<references responsive="" /> [Kategori:Nümismatik](Kategori:Nümismatik "wikilink") [Kategori:Dijital para birimleri](Kategori:Dijital_para_birimleri "wikilink")

Orijinal kaynak: merkez bankası dijital para birimi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩

2. Central Bank Digital Currencies (CBDCs) Monetary Economics: Central Banks - Policies & Impacts eJournal. Social Science Research Network. ↩

3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩
7. ↩
8. ↩
9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩
16. ↩
17. ↩

18. Bank of England|erişimtarihi=12 Kasım 2017|dil=en-us|çalışma=www.bankofengland.co.uk|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200727184241/https://www.bankofengland.co.uk/speech/2016/central-banks-and-digital-currencies|arşivtarihi=27 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}} ↩

19. ↩
20. ↩
21. ↩
22. ↩
23. ↩

24. Uruguayan central bank to test digital currency

    • Agencia EFE, 20 September 2017
    ↩

25. El BCU presentó un plan piloto para la emisión de billetes digitales

    • Central Bank of Uruguay, 3 November 2017
    ↩

26. Eastern Caribbean Central Bank CBDC

    • March 2019
    ↩
27. ↩
28. ↩
29. ↩
30. ↩
31. ↩
32. ↩
33. ↩
34. ↩
35. ↩
36. ↩
37. ↩
38. ↩
39. ↩
40. ↩
41. ↩

42. The Fintech Times|erişimtarihi=18 Aralık 2020|dil=en-GB|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201230002538/https://thefintechtimes.com/how-suzhou-is-taking-steps-to-become-chinas-leading-blockchain-district/|arşivtarihi=30 Aralık 2020|ölüurl=hayır}} ↩

43. ↩
44. ↩
45. ↩
46. ↩
47. ↩
48. ↩
49. ↩
50. ↩
51. ↩
52. ↩
53. ↩
54. ↩
55. ↩
56. ↩
57. ↩
58. ↩
59. ↩
60. ↩
61. ↩
62. ↩
63. ↩
64. ↩
65. ↩
66. ↩
67. ↩
68. ↩
69. ↩
70. ↩

71. nbb.be|erişimtarihi=10 Kasım 2017|tarih=June 2017|dil=İngilizce|çalışma=www.nbb.be|yayıncı=National Bank of Belgium|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200929014131/https://www.nbb.be/en/articles/digital-currencies-threats-and-opportunities-monetary-policy|arşivtarihi=29 Eylül 2020|ölüurl=hayır}} ↩

72. ↩
73. ↩
74. ↩
75. ↩
76. ↩