marc21 ne demek?

MARC 21: Makine Tarafından Okunabilir Kataloglama

MARC 21, Kütüphane materyallerini temsil etmek için kullanılan, makine tarafından okunabilir bir veri formatıdır. Bu format, kütüphaneler ve diğer kültürel miras kurumları tarafından kataloglama verilerini elektronik ortamda saklamak ve paylaşmak için yaygın olarak kullanılır. MARC 21, farklı sistemler arasında veri alışverişini kolaylaştırarak bilgi erişimini ve paylaşımını artırır.

Tarihçe

MARC 21'in kökleri, 1960'lı yılların başlarına, ABD Kongre Kütüphanesi'nin (Library of Congress) bilgisayar tabanlı bir kataloglama sistemi geliştirme çalışmalarına dayanır. Başlangıçta MARC (MAchine-Readable Cataloging) olarak bilinen bu format, zamanla geliştirilerek ve uluslararası standartlara uyarlanarak günümüzdeki MARC 21 halini almıştır. UNESCO'nun da katkılarıyla evrensel bir format olma yolunda ilerlemiştir.

Amaç ve İşlev

MARC 21'in temel amacı, kütüphane materyallerinin (kitaplar, dergiler, haritalar, ses kayıtları, video kayıtları, elektronik kaynaklar vb.) bibliyografik verilerini yapılandırılmış ve makine tarafından okunabilir bir şekilde temsil etmektir. Bu sayede:

• Veri paylaşımı: Farklı kütüphane sistemleri arasında veri alışverişi kolaylaşır.
• Bilgi erişimi: Kullanıcıların katalog kayıtlarına daha etkin bir şekilde erişmesi sağlanır.
• Veri yönetimi: Kütüphaneler koleksiyonlarını daha etkin bir şekilde yönetebilir.
• Otomasyon: Kütüphane süreçlerinin (ödünç verme, iade, sipariş vb.) otomasyonu kolaylaşır.
• Standartizasyon: Kataloglama uygulamalarında standartizasyon sağlanır.

MARC 21 Formatları

MARC 21, farklı türdeki materyalleri kataloglamak için farklı formatlar sunar:

• Bibliyografik Format: Kitaplar, dergiler, haritalar, ses kayıtları, video kayıtları, elektronik kaynaklar vb. için kullanılır.
• Yetki Kontrol Formatı: Yazar adları, konu başlıkları, seriler vb. için yetki kontrol verilerini temsil etmek için kullanılır.
• Yerel Veri Formatı: Kütüphanelerin kendi iç kullanımları için ek veri alanları tanımlamasına olanak tanır.
• Tutma Veri Formatı: Kütüphane koleksiyonlarındaki materyallerin envanter bilgilerini (örneğin, kopya sayısı, yer numarası) temsil etmek için kullanılır.
• Topluluk Bilgisi Formatı: Topluluk kaynakları hakkında bilgi sağlamak için kullanılır.

MARC 21'in Yapısı

Bir MARC 21 kaydı, aşağıdaki temel bileşenlerden oluşur:

• Kayıt Lideri (Record Leader): Kaydın genel özelliklerini (kayıt uzunluğu, kayıt durumu, vb.) tanımlayan 24 karakterlik bir alandır.

• Dizin (Directory): Kayıttaki veri alanlarının (etiketler, uzunluklar, başlangıç konumları) bir listesini içerir.

• Veri Alanları (Data Fields): Materyal hakkındaki bilgileri içeren alanlardır. Veri alanları, bir etiket (Tag), göstergeler (Indicators) ve alt alan kodlarından (Subfield Codes) oluşur.

  • Etiket (Tag): Her veri alanını tanımlayan üç haneli bir sayıdır (örneğin, 245: Başlık bilgisi).
  • Göstergeler (Indicators): Veri alanının içeriği hakkında ek bilgi sağlayan iki haneli sayılardır.
  • Alt Alan Kodları (Subfield Codes): Veri alanını daha küçük parçalara ayıran ve her bir parçayı tanımlayan kodlardır (örneğin, 245 $a: Başlık, 245 $b: Alt başlık).

Örnek MARC 21 Kaydı (Basitleştirilmiş)

Aşağıda, bir kitabın basitleştirilmiş bir MARC 21 kaydı örneği verilmiştir:

LDR 00000nam a2200000ua 4500
005 20231026120000.0
008 231026s2023    tr a          000 0 tur d
020   $a 9786050000000
245 1 0 $a Bir Kitap Adı $b Alt Başlık
260   $a Ankara $b Yayınevi $c 2023
300   $a 200 sayfa $b resim.
650   0 $a Roman.

Bu örnekte:

• LDR (Record Leader) kaydın genel özelliklerini belirtir.
• 005 (Revision Date) kaydın düzenleme tarihini belirtir.
• 008 (Fixed-Length Data Elements) kaydın sabit uzunluklu veri elemanlarını belirtir.
• 020 (ISBN) kitabın ISBN numarasını belirtir.
• 245 (Title Statement) kitabın başlığını ve alt başlığını belirtir. $a alt alanı başlığı, $b alt alanı alt başlığı gösterir.
• 260 (Publication, Distribution, etc. (Imprint)) yayın bilgilerini belirtir.
• 300 (Physical Description) kitabın fiziksel özelliklerini belirtir.
• 650 (Subject Added Entry - Topical Term) kitabın konusunu belirtir.

Uygulama ve Yazılım

MARC 21 formatını destekleyen birçok kütüphane otomasyon sistemi ve yazılımı bulunmaktadır. Bu sistemler, MARC 21 kayıtlarını oluşturmayı, düzenlemeyi, depolamayı ve paylaşmayı kolaylaştırır. Örnekler arasında KOHA, Folio ve çeşitli ticari kütüphane otomasyon sistemleri yer alır.

Gelecek

MARC 21, kütüphane dünyasında uzun yıllardır kullanılan köklü bir formattır. Ancak, Web teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, Linked Data ve RDF gibi yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Bu yeni yaklaşımlar, bilgi'nin daha geniş bir ağ üzerinde paylaşılmasını ve birbirine bağlanmasını hedeflemektedir. Bu nedenle, MARC 21'in geleceği, bu yeni teknolojilerle nasıl entegre olacağına ve evrileceğine bağlıdır. BIBFRAME, MARC 21'e alternatif olarak geliştirilen ve Linked Data prensiplerine dayanan bir modeldir.

Sonuç

MARC 21, kütüphaneler için vazgeçilmez bir araçtır ve bilgi kaynaklarının kataloglanması ve paylaşılması süreçlerinde kritik bir rol oynamaya devam etmektedir. Yeni teknolojilerle uyum sağlayarak ve evrimleşerek, gelecekte de kütüphane dünyasında önemli bir yere sahip olmaya devam edecektir.