kısas ne demek?

Kısas ilkesi eski toplumlarda suç işleyen kişinin veya ait olduğu kabilenin işlenen suça eş değer şekilde cezalandırılması anlamına gelmekteydi. Yani göze göz, dişe diş, kulağa kulak ve cana karşılık can. Eski toplumlarda bireysel sorumluluk ilkesi bulunmadığı için suçlu yerine bir başkası, örneğin en yakın akrabası cezalandırılabilirdi. Çoğu zaman da fiilin kasdi bir eylem olup olmadığı da göz ardı edilir, her can için bir can veya kan bedeli alınırdı.¹

Kısas İslam öncesi Arap toplumunda kabileler arasında süregiden savaşların önlenmesi için kullanılırdı. Kan döküldüğünde, kısas aşiret misillemesi şeklinde gerçekleşir, katil bulunamazsa yakın bir akraba öldürülebilir veya (daha az onurlu bir ikame olarak) kan bedeli alınırdı.² Ayrıca kısas toplumsal denklik şartı üzerinden yürütülür, katilin aşiretinden, öldürülen kişiye "sosyal açıdan denk birisi" infaz edilirdi. Örneğin köleye karşılık ancak bir köle, kadına karşılık bir kadın öldürülebilirdi.³⁴ Bu, alt sınıfta bulunan bir kişinin üst sınıftan birini öldürmesi durumunda kısasın uygulanabileceği, ancak üst sınıftan birinin alt sınıftan birini öldürmesi durumunda kısas uygulanamayacağı, sadece "kan bedeli" ödenebileceği anlamına gelmektedir. Yine, ödenecek kan bedeli de köle, efendi, kadın, erkek vb. statüler için farklıydı.

Kısasta toplumsal denklik şartı ve kan bedeli ödemesi Bakara 178'de açıkça ifade edilmiştir. İslam öncesi uygulama İslamda aynen benimsenmekle birlikte, İslami dönemde buna bir gayrimüslim için bir Müslümanın infaz edilip edilemeyeceği ve Müslüman ve Müslüman olmayanların kan bedellerinin eşit olup olamayacağı tartışmaları eklenir.

Kısas cezasının uygulanabilirliği fıkıhçılar tarafından (yaralı veya maktülün masum olması gibi) çok sayıda şarta bağlanmıştır. Bu durumda günlük hayatta en sık rastlanan ve kavga sırasında gerçekleşen taş-sopa, ya da kesici-delici aletlerle gerçekleşen öldürme ve yaralama durumlarında kısasın uygulanamayacağı ortaya çıkar.⁵ Kısas cezasını, "suçlunun veya ait olduğu kabilenin, işlenen suçun tamamıyla aynısı bir karşı fiille cezalandırılması" olarak kabul ettiğimizde, vahşi yöntemlerle veya tecavüz edilerek öldürülen bir insan için, katile verilecek düz bir **idam cezası**nın, (ağır suçlular için toplumda zaman zaman dile getirilen idam talepleri açısından) kısasın tam anlamıyla icra edildiği anlamına gelmeyeceği de göz önünde bulundurulmalıdır.

Tarihi

Kısas en eski cezalandırma yöntemlerinden birisidir. İlk uygulamalar Hammurabi kanunlarına dayandırılır. Hammurabi kanunlarına göre bir insan başkasının gözünü çıkarsaydı onun da gözü çıkarılırdı, kemiğini kırsaydı onun kemiği, dişini kırsaydı dişi kırılırdı. Ayrıca bir insan bir beyin (veya ünlü kişinin) kızını öldürdüğü zaman onun da kızı öldürülürdü.⁶ Eski toplumlarda suçun şahsiliği ilkesi bulunmamakta, çoğu zaman müessir fiilin kasdi bir eylem olup olmadığı da göz ardı edilerek, bir bakıma bir cinayet, karşı cinayet işlenerek cezalandırılırdı.⁷

Tevrat'ta adam öldürme ve yaralama suçlarının "cana can, göze göz, dişe diş, ele el, ayağa ayak, yanığa yanık, yaraya yara" şeklinde kısasla cezalandırılması öngörülür (Çıkış, 21/23-25; Levililer, 24/17, 19-21; Tesniye, 19/21). İnfazı maktulün yakınları gerçekleştirir (Sayılar, 35/19; Tesniye, 19/11-12). Tevrat'ta suçlu çocuk yerine babasının veya baba yerine çocuğunun öldürülmesi yasaklanmıştır (Tesniye, 24/16).⁸

İslamda kısas suçlarında bir Müslümanın bir gayrimüslimi öldürdüğünde ona kısas uygulanıp uygulanamayacağı tartışmaları eklendi. Ayrıca Fıkıhçılar kasdi olmayan öldürmeler için diyet ödenmesi kuralını getirdiler.

İslam'da

Kuran'da kısas

''Ey iman edenler! Öldürülenler hakkında üzerinize kısas yazılmıştır. Hür kişiye karşılık hür, köleye karşılık köle, dişiye karşılık dişi. Kim kardeşi tarafından herhangi bir şekilde affa uğrarsa, bu durumda örfü izlemek ve affedene en güzel biçimde bir ödeme yapmak gerekir.'' (2/178)

''...Hürmetler ve yasaklar karşılıklıdır. O halde, azgınlık edip size saldırana, size saldırdığı şekilde saldırın...'' (2/194)

''O Kitap'ta onlar üzerine şöyle yazmıştık: Cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş. Yaralamalar karşılığında da kısas...'' (5/45)

''Eğer ceza verecekseniz, size yapılanın misliyle cezalandırın. Eğer sabrederseniz, elbette bu, sabredenler için daha hayırlıdır.'' (16/126)

"Kısasta sizin için hayat vardır, ey akıl sahipleri, umulur ki sakınırsınız.". (Bakara 179).

"Kötülüğün cezası da misli kötülüktür, fakat her kim afvedip ıslâh ederse onun da ecri Allahadır, her halde o zalimleri sevmez". (Şûrâ 40).

Şeriat yasalarında kısas uygulaması

Kur'anda öldürme ve yaralama suçlarını ilgilendiren birkaç adet kısas ayeti bulunur. Öldürme suçlarında Bakara 178 'e göre kısas uygulanır iken yaralama suçlarında (Maide: 45) durum net değildir. İlgili ayette göze göz, dişe diş vb. cezalandırmalar için " kitapta onlara (israiloğulları) böyle yazdık" ifadesi kullanılır.

"Müminler! Öldürülen insanlar konusunda size kısas farz kılındı. Hüre karşı hür, esire karşı esir, kadına karşı bir kadın. Kim, öldürülenin kardeşi tarafından bir bedel karşılığı bağışlanırsa, örfe uysun ve bedeli güzelce ödesin".(Bakara 2/178)

Ayette geçen "kadına kadın" ifadesinin neshedilmesi ve ayette geçmediği halde Müslüman birisinin Müslüman olmayan bir kişiyi öldürdüğünde kısas uygulanıp uygulanmayacağı konuları tartışmalıdır.⁹¹⁰ Şeriat yasalarına göre köle bir insan hür bir insanı öldürdüğünde kısas yapılır, ancak hür bir insan bir köleyi öldürdüğünde kısas yapılamaz.¹¹ Abdülaziz Bayındır'a göre ilgili ayet ile Tevrat hükümlerinden dişe diş, göze göz, kulağa kulak, buruna burun ve yaralamalarda misliyle karşılık verme gibi kısas hükümleri kaldırılmıştır.¹²

Hanefîler’e göre bir köleyi öldüren hür kimse de kısas cezasıyla öldürülür. Diğer mezhepler, hürlerin köleler karşısında kısas edilmeyeceği görüşündedir. Yaralamalarda Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelîler’e göre hür kişi köle mukabilinde kısas olunmaz.¹³

Anayasal eşitlik ve kısas

1982 Anayasası'nın “Kanun Önünde Eşitlik” başlığını taşıyan 10’uncu maddesi şöyle demektedir: Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar”.

Kısas ile cezalandırma yöntemi bir eşitlik ilkesi gibi görünse de uygulamada tam bir eşitlik sağlanmaz. Örneğin failin hür bir insan olması durumunda bir köle ile hür insan arasında kısas uygulanmaz.

Kısasın eşitlik ilkesi olarak değerlendirilebilmesi için cezanın eş değer olarak uygulanmasının yanında suçlu şahıslar arasında fark gözetilmemesi gerekmektedir. Eşitlik ilkesi ya da kuralı, bütün hukuk sistemlerinin temelini oluşturan en belirgin hukuk kuralıdır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Orijinal kaynak: kısas. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

name="sabah.com.tr"> Kabile fertlerinden birine karşı işlenen suç bütün kabileye karşı işlenmiş sayıldığından cezalandırmada suçlunun kabilesine mensup olma yeterli sebep kabul edilerek suçlu suçsuz ayırımı gözetilmeksizin misilleme cihetine gidiliyor, ayrıca suçta kasıt-hata ayırımı yapılmayarak maddî sonuçla yetiniliyordu.https://www.sabah.com.tr/sozluk/sosyoloji/kisas-nedir ↩
Tribal conflict management and resolution was built upon these two principles. In primitive societies, the most usual criteria for punishment is 'a life for a life'. This was also valid for the pre-Islamic Arabs. When blood was spilled, the system of mutual revenge took place in the form of tribal retaliation ( qisas ). If the killer could not be found, a close relative could be killed as a substitute or the bloodwit (diyah) was taken as a less-honourable substitution. https://zh.booksc.eu/book/52479161/c42c5a ↩
↩
↩
Örneğin mağdurun kafasında meydana getirilen ve ölümle sonuçlanmayan böyle müessir fiillerde uygulanacak kısasın suçluda ağır yaralanma, hatta ölüm ile sonuçlanma ihtimali büyük olduğundan bu durumlarda kısas yerine zorunlu bedel ödenir. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=K%C4%B1sas&action=edit ↩
Arif tekin, [https://archive.is/20121201133850/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:xWgTEspGS8cJ:http://www.tabularatalanayalanabalta.com/Arif%2520Tekin.htm%2Barif+tekin+%22kuran%C4%B1n+k%C3%B6keni%22+yalana+talana+balta&hl=tr&gbv=2&gs_l=heirloom-serp.3...9234.14593.0.15687.12.12.0.0.0.0.735.735.6-1.1.0...0.0...1c.1.JXdzEMPFuG8&spell=1&ct=clnk Sümerlerden İslam’a Kutsal Kitaplar ve Dinler] ↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩