kağan ne demek?

Kağan veya Kaan, Moğol ve Türk devletlerinde hükümdarlar tarafından kullanılan unvanlardan birisi ve göreceli olarak en eskilerindendir. Avarlar döneminden beri Türk devlet kültürü "kağan" sözcüğünü barındırmaktadır. Bu bağlamda "kağan", Tanhu, Hakan, Bey, Toktamış, Giray gibi Türkçe bir sözcük olup Türk devletleri için ayırt edici bir özellik de oluşturur. Kağanın eşine ise kağatun denilir.¹

Hakan, Türk ve Moğol devlet geleneğinde imparatorlara verilen unvandı. Bazı Türk dillerinde Hagan olarak da söylenir. Moğollar Kağan derler. Birleşmiş hanlıklardan veya krallıklardan oluşan ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kişi. Kralların kralıdır. Türk tarihinde yer alan Karahan devletine diğer uluslar Hakanya adını vermişlerdir. Kelime, soy ve soyluluk anlamları içerir. Han sözcüğü ile bağlantılıdır.²

"Hakan", "Kağan" sözcüğünün ses değişimi oluşan bir sözcüktür (han-kağan=hakan). Bu bağlamda Tanhu gibi imparatorluk anlamları kazanmış bir sözcüktür. Türk, Moğol ve Tatar "büyük-hanları" için, "hükümdarlar hükümdarı" anlamında kullanılan bir san.³ ve Afrasyab'a verilen ungun'dur.

Hakan unvanını diğer Türkçe unvanlardan ayıran en önemli özellik ise Türk tarihi'nin İslam döneminde kullanımının devam etmesidir. Hilâfet sonrasında bile Osmanlı padişahları "Hakan" unvanını kullanmakta ısrar etmiş ve Türk devlet kültürü içerisinde unvan yaşamını sürdürmüştür.⁴⁵⁶

Köken bilimi

Atsız, kağan kelimesinin büyük, ulu anlamındaki kağa kelimesinden türediğini savunmaktadır. Buna kanıt olarak kağanın yönetsel güçte etkili olan eşine kağatun denilmesini kanıt göstermektedir.⁷ Bir görüşe göre ise, kağa kan (kan eski Türkçede "baba" anlamına gelir) kelimelerinin birleşiminden meydana gelmiştir. Bu da hanların hanı veya kralların kralı anlamına gelmektedir ki, Farsça'da şehinşah (Şahların Şahı) ve Latince imperator kelimesinin Türkçedeki karşılığıdır. İslam kaynaklarında kağan kelimesinden çok bu kelimenin Farsçaya uyarlanmış hâli olan hakan kelimesi kullanılır.

Kağan unvanı aynı zamanda Türkçe olması açısından da önemlidir. Türkçede "Sultan", "Melik" gibi Arapça ve "Şah", "Padişah", "Hünkar" gibi Farsça unvanlardan ayrılır.

Kağan kelimesinin okunuşundan dolayı Moğolca Kaan kelimesi de Türkçeye girmiştir.