kazakça ne demek?

Kazakça veya Kazak Türkçesi (қазақ тілі / Qazaq tili, қазақша / Qazaqşa), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

Dünyada yaklaşık 23 milyon kişi, Kazakistan'da da 13 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazaklar, Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazakça yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'in nüfusunun %94'ini Kazaklar oluşturur. Ayrıca Rusya'nın Astrahan Oblastı'nın %14,21'inin Kazak olduğu belirtilmektedir.

Özellikleri

Eski Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler c'ye (yok → coq, yıl → cıl, yay → cay, yaman → caman, yan → can), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş, açık → aşıq), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir, şahar, ğaşıq (şükür, şehr, aşık). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.

J ile başlayan kelimeler c olarak okunur.: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız. Kazakçadaki (J,j) harfi Türkçedeki gibi C sesini verir. Jalğız, Jaqsı, Jaman, Jañanlıq (yazılış Kazakça); Calğız, Cahsı, Caman, Cangalık okunuş. Konuşmadaki Q(Қ) harfi, Q'den sonra bir ünsüz gelirse H(Х)'e dönüşür.

Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö, u ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz. Bügin- bügün, tündiz- tündüz (tün - dün); durıs-durus(dürüst).

Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"

Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osı şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).

Alfabe

Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (e), ё (yo), ж (c), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).

Metin örneği

Kiril	Latin	Latin (2017 yıl)¹	Latin (2018 yılı)
<poem> Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын (Торайғыров) </poem>	<poem> Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken Keşegi Xan Şınğıstıñ Urpağına Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın (Torayğırov) </poem>	<poem> Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn Er Tu'rik Urpag'ymyn Dan'qy Ketken Bir Kezde Evropan'dy Ti Tiretken Kirgeni Esik, S'yqqany Tesik Bolyp Ku'nbatys, Ku'ns'yg'ysqa A'miri Jetken Kes'egi Han S'yng'ystyn' Urpag'yna Talai' Car', Talai' Kni'az' Ta'jim Etken Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn (Torai'g'yrov) </poem>	<poem> Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn Er Túrik Urpaǵymyn Dańqy Ketken Bir Kezde Evropańdy Ti Tiretken Kirgeni Esik, Shyqqany Tesik Bolyp Kúnbatys, Kúnshyǵysqa Ámiri Jetken Keshegi Han Shynǵystyń Urpaǵyna Talaı Car', Talaı Knıaz' Tájim Etken Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn (Toraıǵyrov) </poem>
Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım	Türkçe
<poem> Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa alaş degen attı alamın Süygenim Qazaq ömiri özim Qazaq Men nege Qazaqtıqtan saqtanamın Er Türik urpağımın danqı ketken Bir kezde Evropandı ti tiretken Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp Künbatıs künşığıska æmiri jetken Keşegi xan şıngıstıng urpağına Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın Uranğa alaş degen attı alamın Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq Men nege Qazaqtıqtan saktanamın (Toraygirov) </poem>	<poem> Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm Sloganıma "alaş" denen adı alırım Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak Ben niye Kazaklıktan sakınayım Er Türk sülalesiyim ünü geçen Aynı zamanda Avrupa'ya dayanan Girdiği kapı, çıktığı deşik olmuş Batıdan doğuya emiri ulaşan Dünkü han Cengizin toğrununa Kaderi yar, kaderi prens tacım eden Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm Sloganıma "alaş" denen adı alırım Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak Ben niye Kazaklıktan sakınayım (Toraygirov) </poem>