Kıymetli Evrak
Kıymetli evrak, Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) özel olarak düzenlenen ve içerdiği hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemeyen veya başkasına devredilemeyen senetlerdir. Bu senetler, üzerlerinde yazılı olan hakların sahiplerine devredilmesini ve kullanılmasını kolaylaştırmayı amaçlar.
İçindekiler
-
1. Kıymetli Evrakın Tanımı ve Özellikleri
Kıymetli evrak, içerdiği hakkın senetten ayrı olarak ileri sürülemediği veya başkasına devredilemediği, dolayısıyla hak ile senet arasında sıkı bir bağın bulunduğu senetlerdir. Bu bağ, kıymetli evrakı adi senetlerden ayırır. Kıymetli evrakın temel özellikleri şunlardır:
- Senet ile Hak Arasında Sıkı Bağ: Kıymetli evrakta hak, senetle birleşmiştir. Hak sahibi, hakkını ancak senedi ibraz ederek kullanabilir ve devredebilir.
- Kanunilik: Bir senedin kıymetli evrak sayılabilmesi için, kanunda açıkça belirtilmiş olması veya kanunun kıymetli evrak niteliği tanıdığı senetlerden olması gerekir.
- Devredilebilirlik: Kıymetli evrak, devri kolaylaştırmak amacıyla düzenlenir. Devir şekli, senedin türüne göre değişir.
- Ödeme Vadedi: Kıymetli evrak, genellikle belirli bir miktar paranın ödenmesini vadeder. Ancak, mal veya hizmet teslimi gibi başka edimleri de içerebilir.
2. Kıymetli Evrakın Unsurları
Bir senedin kıymetli evrak sayılabilmesi için belirli unsurları taşıması gerekir. Bu unsurlar şunlardır:
- Senet (Yazılı Şekil): Kıymetli evrak, yazılı bir belgedir. Sözlü olarak kıymetli evrak oluşturulamaz.
- Hak: Senet, belirli bir hakkı içerir. Bu hak, genellikle bir alacak hakkı olsa da, başka haklar da içerebilir.
- Senet ile Hak Arasında Bağ: Hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemez veya devredilemez. Bu bağ, kıymetli evrakın temel özelliğidir.
- Kanuni Şekil Şartları: Bazı kıymetli evrak türleri için kanunda belirli şekil şartları öngörülmüştür. Bu şartlara uyulmaması, senedin kıymetli evrak niteliğini kaybetmesine neden olabilir. Örneğin, Çek için belirli unsurların bulunması zorunludur.
3. Kıymetli Evrak Çeşitleri
Kıymetli evrak, devir şekillerine göre üçe ayrılır:
-
Nama Yazılı Senetler: Belirli bir kişinin adına yazılı olan ve devri, alacağın%20temliki hükümlerine göre yapılan senetlerdir. Nama yazılı senetlerde, senedin devri için ciroya gerek yoktur. Alacağın temliki hükümleri uygulanır. Örneğin, anonim şirketlerdeki nama yazılı hisse senetleri.
-
Emre Yazılı Senetler: Belirli bir kişinin veya onun emrine ödeme yapılmasını öngören senetlerdir. Emre yazılı senetler, ciro ve teslim yoluyla devredilir. En bilinen örnekleri poliçe, bono ve çek'tir.
-
Hamiline Yazılı Senetler: Senedi elinde bulunduran kişiye ödeme yapılmasını öngören senetlerdir. Hamiline yazılı senetler, sadece teslim yoluyla devredilir. Örneğin, hamiline yazılı hisse senetleri, tahvil ve bazı kuponlar.
4. Kıymetli Evrakın Devri
Kıymetli evrakın devri, senedin türüne göre farklı şekillerde gerçekleşir:
- Nama Yazılı Senetlerde Devir: Alacağın temliki hükümleri uygulanır. Yazılı bir devir sözleşmesi (temlikname) ve senedin teslimi gerekir.
- Emre Yazılı Senetlerde Devir: Ciro ve teslim yoluyla devredilir. Ciro, senedin arkasına veya önüne yapılan ve devri sağlayan bir şerhtir.
- Hamiline Yazılı Senetlerde Devir: Sadece teslim yoluyla devredilir. Herhangi bir ciro veya temliknameye gerek yoktur.
5. Kıymetli Evrakta Zamanaşımı
Kıymetli evrakta zamanaşımı, senedin türüne göre farklı sürelerde gerçekleşir. Zamanaşımı, hak sahibinin hakkını talep etme süresini sınırlar. Zamanaşımı süresinin dolması, hakkın sona ermesine neden olmaz, ancak borçlunun ödeme yapmaktan kaçınmasına olanak tanır. Örneğin, bono ve poliçe için zamanaşımı süreleri farklıdır.
6. Kıymetli Evrak Hukukunda Temel İlkeler
Kıymetli evrak hukukunda, senetlerin güvenilirliğini ve ticari hayatın akışını sağlamak amacıyla bazı temel ilkeler benimsenmiştir:
- İbraz İlkesi: Hak sahibi, hakkını kullanabilmek için senedi borçluya ibraz etmek zorundadır.
- Teslim İlkesi: Hak sahibi, hakkını devredebilmek için senedi devralana teslim etmek zorundadır.
- Senetle Borçluluk İlkesi: Borçlu, ancak senette yazılı olan edimden sorumludur.
- İyiniyet İlkesi: İyiniyetli üçüncü kişiler, kıymetli evrakı edinimlerinde korunurlar.
- Def'i İleri Sürememe İlkesi (Def'i Hakkının Sınırlandırılması): Borçlu, senedin devredildiği iyiniyetli üçüncü kişilere karşı, önceki ilişkilerinden kaynaklanan bazı def'ileri ileri süremez.
7. Kıymetli Evrak Kaybı ve İptali
Kıymetli evrakın kaybolması veya çalınması durumunda, hak sahibi mahkemeye başvurarak senedin iptalini isteyebilir. İptal davası sonucunda, mahkeme senedin iptaline karar verirse, hak sahibi yeni bir senet düzenlenmesini talep edebilir veya hakkını mahkeme kararıyla kullanabilir.
8. Kıymetli Evrakın Ekonomik Önemi
Kıymetli evrak, ticari hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır. İşlevleri şunlardır:
- Ödeme Aracı: Çek ve bono gibi kıymetli evraklar, nakit yerine ödeme aracı olarak kullanılır.
- Kredi Aracı: Poliçe ve bono gibi kıymetli evraklar, kredi sağlamak amacıyla kullanılır.
- Yatırım Aracı: Hisse senetleri ve tahviller, yatırım aracı olarak kullanılır ve sermaye piyasalarının gelişimine katkı sağlar.
- Devir Kolaylığı: Kıymetli evrak, hakların devrini kolaylaştırır ve ticari işlemlerin hızlanmasına yardımcı olur.
9. Türkiye'deki Kıymetli Evrak Düzenlemeleri
Türkiye'de kıymetli evrak hükümleri, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) düzenlenmiştir. TTK, kıymetli evrakın tanımını, özelliklerini, çeşitlerini, devrini, zamanaşımını ve diğer ilgili konuları ayrıntılı olarak düzenlemektedir. Ayrıca, Sermaye%20Piyasası%20Kanunu gibi diğer kanunlarda da kıymetli evrakla ilgili özel düzenlemeler bulunmaktadır.
10. Kaynakça
- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu
- Prof. Dr. Ersin Çamoğlu, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları
- Prof. Dr. Reha Poroy, Kıymetli Evrak Hukuku