jeoit ne demek?

Jeot

Jeot, yeryüzünün şeklini tanımlayan bir referans yüzeyidir. Kelime anlamı olarak "yer benzeri" demektir ve yerçekimi potansiyelinin her noktasında eşit olduğu eş potansiyel yüzeyidir. Jeot, deniz seviyesinin karaların altına doğru hayalî olarak uzatılmasıyla elde edilen ve ortalama deniz seviyesine en yakın olan küresel bir referans yüzeyidir. Coğrafi konum belirleme, harita yapımı ve jeodezi alanlarında temel bir referans noktası olarak kullanılır.

Tanım ve Özellikleri

Jeot, yeryüzünün gerçek şekline en yakın matematiksel modeldir. Ancak, karmaşık yerçekimi alanları ve yoğunluk farklılıkları nedeniyle mükemmel bir matematiksel yüzey değildir. Jeot'un temel özellikleri şunlardır:

• Eş Potansiyel Yüzey: Yerçekimi potansiyeli her noktasında aynıdır. Bu, suyun durgun halde olduğu yüzey anlamına gelir.
• Ortalama Deniz Seviyesi (ODS): Denizlerin uzun süreli gözlemleri sonucunda elde edilen ortalama su yüzeyini temsil eder.
• Referans Yüzeyi: Yüksekliklerin (ortometrik yükseklik) ölçülmesi için temel bir referans noktasıdır.
• Matematiksel Model Değil: Yeryüzünün karmaşık yapısı nedeniyle jeot, tam olarak matematiksel bir yüzeyle ifade edilemez. Yerçekimi anomalileri ve yoğunluk dağılımları jeot'un düzensiz olmasına neden olur.

Jeot'un Önemi

Jeot, coğrafi bilgi sistemleri (CBS), haritacılık, mühendislik projeleri ve temel bilim araştırmaları için kritik öneme sahiptir. Başlıca kullanım alanları şunlardır:

• Yükseklik Belirleme: Jeot, ortometrik yüksekliklerin (deniz seviyesine göre yükseklik) belirlenmesinde referans yüzeyi olarak kullanılır. GPS gibi sistemler elipsoidal yükseklik verirken, jeot modeli bu yüksekliği ortometrik yüksekliğe dönüştürmede kullanılır.
• Harita Yapımı: Jeot, doğru haritaların oluşturulması için gereklidir. Haritalar, yeryüzünün düzlem üzerine yansıtılmasıyla oluşturulur ve jeot, bu yansıtma işleminde temel bir referans sağlar.
• Mühendislik Projeleri: Barajlar, köprüler, tüneller gibi büyük mühendislik projelerinde, doğru yükseklik ve konum bilgileri hayati öneme sahiptir. Jeot, bu tür projelerde doğru ölçümlerin yapılmasını sağlar.
• Jeodezik Çalışmalar: Yeryüzünün şeklini ve boyutlarını inceleyen jeodezi biliminde, jeot temel bir referans yüzeyidir. Jeodezik ağların oluşturulması, yer kabuğu hareketlerinin izlenmesi gibi çalışmalarda jeot kullanılır.
• Uydu Konumlandırma: GPS gibi uydu tabanlı konumlandırma sistemleri, elipsoidal yükseklikler verir. Bu yüksekliklerin fiziksel olarak anlamlı ortometrik yüksekliklere dönüştürülmesi için jeot modeli gereklidir.

Jeot'un Belirlenmesi

Jeot, farklı yöntemlerle belirlenir. Bu yöntemlerin başlıcaları şunlardır:

• Yerçekimi Ölçümleri: Yeryüzünün farklı noktalarında yerçekimi ivmesi ölçülerek, yerçekimi potansiyeli belirlenir. Bu veriler, jeot'un şeklinin hesaplanmasında kullanılır. Bu ölçümler, karasal gravimetreler, deniz gravimetreleri ve hava gravimetreleri ile yapılabilir.
• Uydu Altimetreleri: Uydular, deniz yüzeyine gönderdikleri radar sinyallerinin yansıma sürelerini ölçerek deniz seviyesinin yüksekliğini belirler. Bu veriler, ortalama deniz seviyesinin ve dolayısıyla jeot'un belirlenmesinde kullanılır.
• Uydu Takip Verileri: Uyduların yörüngeleri hassas bir şekilde takip edilerek, yeryüzünün yerçekimi alanı hakkında bilgi elde edilir. Bu bilgiler, jeot'un şeklinin belirlenmesinde kullanılır. GRACE ve GOCE gibi özel amaçlı uydular, yerçekimi alanı ölçümleri için tasarlanmıştır.
• GPS ve GNSS Ölçümleri: GPS ve diğer GNSS sistemleri, elipsoidal yükseklikler verir. Bu yüksekliklerin, yerçekimi ölçümleri ve diğer jeodezik verilerle birleştirilmesiyle jeot modeli oluşturulabilir.
• Geometrik Nivelman: Hassas nivelman ölçümleri ile yükseklik farkları belirlenerek, jeot'un yerel bölgelerdeki şekli hakkında bilgi edinilebilir.

Jeot ve Elipsoid

Jeot, yeryüzünün gerçek şekline en yakın referans yüzeyi olmasına rağmen, karmaşık yapısı nedeniyle matematiksel işlemlerde kullanımı zordur. Bu nedenle, coğrafi hesaplamalarda ve harita projeksiyonlarında daha basit bir referans yüzeyi olan elipsoid kullanılır. Elipsoid, yeryüzünün yaklaşık şeklini temsil eden, matematiksel olarak tanımlanabilen bir dönel elipstir.

Jeot ve elipsoid arasındaki farka jeoit yüksekliği veya jeot dalgalanması denir. Bu fark, yerçekimi anomalileri ve yoğunluk farklılıkları nedeniyle oluşur ve coğrafi konuma göre değişir. Jeot ve elipsoid arasındaki ilişki şu şekilde ifade edilebilir:

Ortometrik Yükseklik = Elipsoidal Yükseklik - Jeoit Yüksekliği

Küresel Jeot Modelleri

Küresel jeot modelleri, tüm dünya için geçerli olan ve jeot'un küresel ölçekteki şeklini temsil eden modellerdir. Bu modeller, uydu verileri, yerçekimi ölçümleri ve diğer jeodezik verilerin birleştirilmesiyle oluşturulur. Günümüzde kullanılan en yaygın küresel jeot modellerinden bazıları şunlardır:

• EGM96 (Earth Gravitational Model 1996): NASA ve NIMA (National Imagery and Mapping Agency) tarafından ortaklaşa geliştirilen bir modeldir.
• EGM2008 (Earth Gravitational Model 2008): NGS (National Geodetic Survey) tarafından geliştirilen ve daha yüksek çözünürlüğe sahip bir modeldir.
• EGM2020 (Earth Gravitational Model 2020): En güncel ve en yüksek çözünürlüklü küresel jeot modelidir. Yerçekimi alanı verilerinin ve topografik verilerin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.

Yerel Jeot Modelleri

Küresel jeot modelleri, genel bir referans sağlarken, yerel bölgelerdeki detaylı jeot bilgisini tam olarak yansıtmayabilir. Bu nedenle, bazı ülkeler veya bölgeler için yerel jeot modelleri geliştirilir. Yerel jeot modelleri, yerel yerçekimi ölçümleri, nivelman verileri ve diğer jeodezik veriler kullanılarak daha yüksek doğrulukla oluşturulur.

Jeot ve Gelecek

Jeot araştırmaları, teknolojinin gelişmesiyle birlikte sürekli olarak ilerlemektedir. Uydu tabanlı yerçekimi ölçüm misyonları, daha hassas ve yüksek çözünürlüklü jeot modellerinin oluşturulmasını sağlamaktadır. Bu gelişmeler, coğrafi konum belirleme, harita yapımı, mühendislik projeleri ve bilimsel araştırmalar gibi alanlarda daha doğru ve güvenilir sonuçlar elde edilmesine katkıda bulunmaktadır. Gelecekte, jeot modellerinin doğruluğunun daha da artması ve farklı uygulamalar için özelleştirilmiş jeot modellerinin geliştirilmesi beklenmektedir.