insansılar ne demek?

Sci-News.com | erişimtarihi = 7 Temmuz 2021 | dil = en-US | çalışma = Breaking Science News {{!}} Sci-News.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130607113446/http://www.sci-news.com/paleontology/article01080-rukwapithecus-nsungwepithecus-tanzania.html | arşivtarihi = 7 Haziran 2013}}

</ref>

¹ | resim = Die Gartenlaube (1866) b 229.jpg | resim_altyazı = İki hominoid türü, İnsan (Homo sapiens) ve Bayağı şempanze (Pan troglodytes), Ernst Keil 1866 | takson = Hominoidea | alt_sıralama = Gray, 1825 | tip_tür = Homo sapiens | tip_tür_sıra = Linnaeus, 1758 | altbölüm_sıra = Familyalar | altbölüm = †Proconsulidae
†Afropithecidae
†Pliobatidae
†Dendropithecidae?
Hylobatidae
Hominidae

kardeş: Cercopithecoidea }} İnsansılar veya insansı maymunlar (Hominoidea), Eski Dünya maymunlarından bir primat üst familyası. İnsansılar üst familyası iki familyaya bölünür: Gibongiller veya küçük insansı maymunlar (Hylobatidae) ve insangiller veya büyük insansı maymunlar (Hominidae).

Özellikleri

İnsansılar üst familyası, primatlar takımının en büyük türlerini içine alır. En küçükleri (bazı küçük gibon türleri) 4 kiloya, en büyükleri olan erkek goriller ise 200 kiloya kadar varır. Omuz eklemleri diğer maymunlarda olduğundan daha geride yer alır. Köprücük kemiği daha uzundur, ve kürek kemiği arkadadır - böylece kolların hareket alanı daha da geniştir ve omuzları tamamen dönebilme özelliğine sahiptir. Diğer maymunlardan farklı olarak - insanın dışında - tüm insansılarda kollar bacaklardan daha uzundur. Kuyrukları yoktur.²

Kafatası iri ve beyin gayet büyüktür. Özellikle insangiller oldukça gelişmiş bir beyne ve soyut düşünme kabiliyetine sahiptirler. Bazı türleri esaret altındayken ya da vahşi doğada basit aletler yapabilme yetisine sahiptirler. İnsangiller, afalina ile birlikte aynada kendisini tanıyabilen yegane canlılardır.³ Bütün Eski Dünya maymunlarında olduğu gibi insansıların da 32 dişi vardır.

Yayılım ve yaşam şekli

İnsanın dışında bütün insansılar sırf Afrika'da ve Güneydoğu Asya'nın tropik ormanlarında yaşar, sadece bayağı şempanze kısmen savanda da yaşar. Hepsi gündüz faaldir, ve insan ile goril hariç hepsi zamanlarının çoğunu ağaçlarda geçirir. Gibonlar ağaç dallarına asılarak ve sallanarak dolaşırlar. Bir zamanlar tüm insansıların bu şekilde hareket ettiği düşünülmekte.

Çeşitli iyi gelişmiş sosyal davranışlar gösterirler. Diğer maymunlardan farklı olarak, grupları birbiri ile yakın akraba olmayan dişilerin etrafına kurulurdur. İnsansılar genelde sırf bitkisel beslenir, sadece şempanze ve insan hepçildir.

"Maymun" kabul edilmeme durumu

İnsansılar, akraba olmalarına rağmen İngilizcede monkey ("maymun") kabul edilmezler. Ancak Türkçede İngilizce ape kelimesini karşılamak için oluşturulmuş "insansı maymun" terimi yerleşmektedir. İnsansılar halk arasında genellikle maymun olarak anılmaya devam ederler. Aslında, insan dışındaki primatları monkey ve ape olarak iki ayrı terimle adlandırma yalnızca İngilizcede yapılır. Diğer dillerde bu ayrım yoktur ve geri kalan primatlar maymun ortak adıyla anılır.

İsminin sonunda 'ape' ibaresi bulunan birkaç primat daha vardır ancak bunlar çoğu otorite tarafından insansı maymun olarak kabul edilmezler.

Evrimsel tarih

İnsangiller (Hominidae) ve gibongiller (Hylobatidae) birbirlerinden 16-20 milyon yıl önce ayrıldılar. İnsansıların evrimsel tarihinde birçok soyu tükenmiş türü bulunur (Bakınız: Hominini). „Miyosen devrinin Doğu Afrikası insansıların beşiğidir.“, ancak erken Miyosen devrinde yaşamış bu türlere „ilkel“ veya „Kök-Hominoidea“ denir.⁴

Bilinen en eski anthropoid kalıntıları 36.6 milyon yıl öncesine aittir ve Mısır'da bulunmuştur. Bu fosiller Catopithecus ve Aegyptopithecus cinslerine aittir ve insansılar ile köpeksi maymunların ortak ataları oldukları düşünülmektedir. Daha sonra bulunan fosiller önceleri gibonun atası sanılan ancak çok daha ilkel olduğu anlaşılan *Pliopithecus*a aittir. Modern insansılarla akraba olduğu düşünülen türler Proconsul, Afropithecus, Dryopithecus, ve orangutanın atası olduğu düşünülen *Sivapithecus*tur. Bunların yanında Morotopithecus, Turkanapithecus, Equatorius, Nacholapithecus, Otavipithecus, Pierolapithecus, Griphopithecus, Lufengpithecus, Ramapithecus, Chororapithecus, Nakalipithecus, Hispanopithecus, Oreopithecus, Khoratpithecus, Samburupithecus ve Ouranopithecus cinsleri tanılır. Bu cinslere ait bulgular çoğu kez sadece ufak fosil parçalarından ibarettir. Bundan dolayı aralarındaki akrabalık derecelerini ayrıntılı şekilde tespit edip soy ağaçlarını çizmek zordur.

Sınıflandırma

İnsansıların kardeş grubu köpeksi maymunlardır (Cercopithecoidea) ve birlikte Eski Dünya maymunları grubunu oluştururlar.

Üst familya: İnsansılar - (Hominoidea)

:* Familya: İnsangiller veya büyük insansı maymunlar - (Hominidae)

::* Alt familya: Homininae

:::* Cins: goril - (Gorilla)

:::* Cins: İnsan - (Homo)

:::* Cins: şempanze - (Pan)

::* Alt familya: Ponginae

:::* Cins: orangutan - (Pongo)

:* Familya: Gibongiller veya küçük insansı maymunlar - (Hylobatidae)

:::* Cins Symphalangus

:::* Cins Nomascus

:::* Cins Hoolock

:::* Cins Hylobates⁵

Tehdit

İnsan dışındaki bütün insansı türleri, yokolma tehdidi altındadır. Bunun en büyük nedeni tropik yağmur ormanlarının yokolması ve kaçak avlanmadır.

İnsansı fotoğrafları

Resim:Two young girls at Camp Christmas Seals.jpg|Tropik ormanlarda yaşamayan tek insansı, insan Resim:Gorilla-kiktajm.png|İnsan haricinde yerde yaşayan tek insansı türü, goril Resim:South Djoum Chimp.jpg|Şempanze Resim:Orangutan.jpg|Orangutan Resim:Weisshandgibbon tierpark berlin.jpg|Bir insansı türü, gibon Resim:Gorilla 019.jpg|Goril Resim:Bonobo-Head.jpg|İnsanın yaşayan en yakın akrabası pigme şempanze (bonobo) Resim:ChimpanzeeProfile.jpg|Profilden bir şempanze kafası çizimi

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, "ape"
WINSTON, Human, the Definitive Visual Guide

Dipnotlar

Dış bağlantılar

Orijinal kaynak: insansılar. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

↩
"ape." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008. ↩
↩
Winfried Henke, Hartmut Rothe: Stammesgeschichte des Menschen, Springer, Berlin 1999, S. 55 ↩
GOODMAN2, Journal of Molecular Evolution, 1990, c. 30, s. 260–266 ↩