hızlandırıcı ne demek?

Hızlandırıcı, genetikte, bir gen kümesindeki genlerin transkripsiyon hızının artmasını sağlayan, transkripsiyon faktörlerinin bağlandığı kısa bir DNA bölgesidir. Bir hızlandırıcının üzerine etki ettiği genlere özellikle yakın olması, hatta aynı kromozom üzerinde dahi olması gerekmez.¹ Ökaryotik hücrelerde DNA'nın içinde bulunduğu kromatin kompleksi süpersarımlı bir haldedir ve bunun sonucu olarak yapısında burkulmalar vardır; öyle bir şekilde katlanmıştır ki, aralarındaki nükleotit sayısı bakımından uzak olan promotör ve onların hızlandırıcıları, geometrik anlamda birbirlerine yakın olabilirler. Bu sayede hızlandırıcı, genel transkripsiyon faktörleri ve RNA polimeraz II ile etkileşime girebilir. Bazı hızlandırıcıların kontrol ettikleri genin promotöründen birkaç yüz-bin baz çifti uzakta olduğu bulunmuştur. Hızlandırıcılar doğrudan promotöre bağlanmazlar, aktivatör proteinler tarafından bağlanırlar. Aktivatör proteinler, aracı kompleksi ile (mediator complex) ile etkileşir, bu da polimeraz II ve genel transkripsiyon faktörlerini seferber edip transkripsiyonun başlamasını sağlar.

Bir hızlandırıcı düzenlediği genin akış aşağı veya akış yukarısında yer alabilir. Doğrultuları ters çevrilse de işlevleri bozulmaz, bulundukları yerden kromozomda başka bir yere taşınsalar dahi gene gen transkripsiyonuna etki ederler. Hızlandırıcılar intronlar içinde de yer alabilir.

Teoriler

Halen hızlandırıcıların gen ifadesinin nasıl arttırdığı hakkında iki farklı teori vardır:²

Enhansozomlar - çok kooperatif, koordine etkimeyle çalışırlar ve bu yüzden kendilerine bağlanan proteinlerin bağlanmasını engelleyen noktasal mutasyonlar onuları çalışmaz hale gelirler.
Esnek reklam panoları (İng. Flexible billboards)- enhansozomlardan daha az bütünleşmiştir, birden çok protein bağımsız gen ifadesini düzenler ve bunların toplam etkisi bazal transkripsiyon mekanizmasının geni okuma hızını belirler.