Hititçe veya Hitit dili (Hititçe: ; nešili veya nešaumnili), Tunç Çağı'nda Anadolu'da yaşamış Hititlerin veya dillerinde kendilerine verdikleri isimleri ile Neşalıların konuşmuş olduğu, Hint-Avrupa dillerinin Anadolu alt grubuna ait bir ölü dil. Dil, diğer Anadolu dilleri olan Luvice ve Palaca ile yakından ilişkilidir. Tarihte belgelenmiş en eski Hint-Avrupa dilidir.1
Dilin tarihi, Asur Akadcasında yer alan alıntı sözcük ve özel isimler baz alınarak M.Ö. 20. yüzyıla kadar dayandırılabilir, ancak Hititçe yazılmış Anitta metinleri gibi ilk kaynakların tarihte ortaya çıkması M.Ö. 16. yüzyılda gerçekleşmiştir. Dil, Geç Tunç Çağı'nda yerini Luviceye bırakmaya başlamıştır. 13. yüzyılda ise Luvice, Hititlerin başkenti Hattuşaş'da dominant dil haline gelmiştir.2 Bronz Çağı Çöküşü sonrasında Hititçe ölü bir dil hâline gelse de Luvice, Geç Hitit Devletleri'nde varlığını bir süre daha sürdürmüştür.
Dil, Çek bilim insanı Bedřich Hrozný'nin çalışmaları sonunda çözümlenmiş, kendisi 1917'de ilk Hitit gramerini yayınlamıştır.3
Dil, Akadca'dan alındığı düşünülen Hitit çivi yazısı kullanılarak yazılmıştır, ancak bunun yanında farklı yazılar da kullanımdaydı. Resmî diplomatik yazışmaları ve saray arşivleri Âsur (Akad) çivi yazısıyla yazılırken kayalardaki kabartmalar ve yazıtlar için Anadolu hiyeroglifleri de denilen yazı sistemi kullanılırdı. Günümüzde, bu harflerle yazılan dilin Hititçe yerine dil ile akraba bir Luvice lehçesi olduğu bilinmektedir.
Türkçe | Hititçe | Okunuşu |
---|---|---|
ana, anne | an - na - aš | annaş |
baba | at - ta - aš | attaş |
büyükbaş hayvan | par - za - ḫa - an - na - aš | parzahannaş |
çok | me - ek -ki | mekki |
ekin | ḫal - ku - eš - šar | halkueşşar |
gece | ne - ku - uz | nekuz |
gök | ne - pi - iš | nepiş |
göz yummak | ma - az - za - al - la - aš - ša | mazzallaşa |
hilekâr | mar - še - eš | marşeş |
isim | la - man | laman |
karaciğer | liš - ši | lişşi |
kil ocağı | pu - ru - ut - te - eš - šar | purutteşşar |
mayalanmış | ḫar - na - an | harnant |
mühür | par - za - ki | parzaki |
parlak | la - lu - uk - ki - wa - an | lalukkiwant |
sevgili | pu - pu | pupu |
soyunmak | ne - ku - ma - an - da - ri - ya | nekumandariya |
su | wa - a - tar | watar |
sonbahar | ze - na - an | zenant |
toparlamak | le - eš - ša- i | leşşai |
ülke | ut - ne - e | utne |
yemek (fiil) | ed-/ez - za - a | ed, ezza |
yemin | li - in - ga - i | lingai |
yeni | ne - wa | newa |
zina | pu - pu - wa - tar | pupuwatar |
Dosya:Hitt Egypt Perseus.png|M.Ö. 1274 yılında Hitit İmparatorluğu'nun nufûz alanı. Dosya:1. rozluštěná věta.JPG|Hitit dilinde çözülmüş ilk cümle Dosya:Hittite relief, late Hittite hieroglyphic writing, 9th century BC, MACA, 3090.jpg|Luvi hiyeroglifleri Dosya:DolchAnitta.jpg|Hitit Kralı Anitta'nın mızrak ucu, MÖ 18. yüzyıl Dosya:Hattusa Bronze Tablet Cuneiform.JPG|Hattuşaş'dan Hititçe bronz çivi yazısı tablet, MÖ 13. yüzyıl
== Kaynakça ==
1. Editör: İlker KOÇ, Hititler, ODTÜ Yayıncılık,Ekim 2006, sayfa 18-19 2. Editörler: Hans GÜTERBOCK, Harry HOFFNER, Theo van den HOUT, The Hittite Dictionary
Orijinal kaynak: hititçe. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page