hatukaylar ne demek?

Hatıkuaylar ya da Hatukaylar,¹ Hatkoylar, Hadgoylar (Adigece: Хьатыкъуай, Hatıquay; Rusça: Хатукай, Hatukay; Гатюкай, Gatyukay; Arapça: حتوقاي‎, Hatuqway‎; İbranice: חתוקאי, Khatokay) Bir Çerkes (Adige) kabile-boyudur. Sürekli savaşan savaşçı kimlikli bir boy olarak biliniyorlardı. Kafkasya'da Temirgoyların komşusu olarak Belaya Irmağı (Adigece: Шъхьагуащэ; Ş'h'aguaşe) ve Kuban Nehri (Adigece: Пщызэ; Pşıze) arasındaki arazide yaşıyorlardı. Rus-Çerkes Savaşı sırasında teslim olmayı reddettikleri için savaştıkları için Kafkasya'daki varlıkları Çerkes soykırımı sırasında sürgün ve katliam yoluyla yok edildi. Günümüzde Kafkasya'da hiç kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.² Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğ ve Çemguylarda olduğu gibi Hatukaylarda da bu sınıf görülür.³ Adığe (Çerkes) bayrağında yer alan ve 12 Çerkes boyunu temsil eden yıldızlardan biri de Hatukayları ifade eder.

Tarih ve etimoloji

Tarih

Hatukaylar Batı Çerkes boy prensliklerinden olmakla beraber tarihsel anayurtları Kuban Nehri çevresindedir. Hatukaylar küçük bir topluluk oldukları için bazen Çemguy boyunun bir alt grubu olarak varsayılır. Komşuları: Bjeduğlar (Batı), Abdzahlar (Güney) ve Çemguylar (Doğu). 18. yüzyılın sonlarında Bjeduğların batısında ve Kuban Nehri'nin sol tarafı ile Şagvaşe'nin sağ tarafında oturuyorlardı. Ancak 19. yüzyılın ilk yarısında daha doğuya kayarak Bjeduğlar ve Çemguyların arasına yerleşmişlerdir.⁴

Rus işgalinden önce Hatukaylar diğer Çerkes boylarına ve Kırım Tatarlarına karşı birçok savaş veren savaşçı bir boy olarak bilinirdi. Hatukay prenslerinden en bilineni Aslan-Giray olarak geçer. Fiziksel olarak güçlü olmasa da, yetenekli bir konuşmacı ve lider olarak benimsenmişti. Onun hükmünde Hatıkuaylar gücünün zirvesine ulaştılar. Ölümünden sonra prenslik iç savaşa girdi ve eski gücünü kaybetti.

Rus-Çerkes Savaşı sırasında Rus İmparatorluğu tarafından Hatıkuay toprakları işgal edildi.⁵ Bunun ardından çoğu köy ve kasaba yok edilmekle beraber, halkın büyük kısmı diğer kabilelere göç etmek zorunda kaldı ve Hatukayların Kafkasya'daki varlığı Çerkes soykırımı sırasında sürgün ve katliam yoluyla yok edildi.⁶ Günümüzde Kafkasya'da hiç kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.⁷ Günümüzde Hatıkuayların çeşitli diasporalarda birkaç köyü vardır. Hatıkuay lehçesi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Çerkes dillerindendir.

İsim Etimolojisi

Hatukay isminin kökeni ile ilgili bir iddia ismin Хьаты ("Hatti") ve Къуэ ("Oğul") kelimelerin birleşiminden "Hattilerin Evladı" gibi bir anlama geldiğidir. "Hatti" antik bir isimdir ve Anadoludaki Hatti uygarlığından gelir.

Hititler (Hititçe "Nesili") de aynı isimle anılmaktaydı. Bu isim, Nart Destanlarında Peterez'in konuştuğu dil Hattice olarak geçmektedir.

Diğer bir iddia ise, ismin Prens Büyük İnal'ın oğlu Prens Temruk'un oğlu Prens Hatko'dan geldiğidir. Hatko, Taman Yarımadası'nın prensi olmakla beraber prensliğinin adı Хьатыкъуай (Hatko'nun yeri) idi.

Dil ve kültür

Kültür

Geleneksel Hatukay kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Hatukaylar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlardı. İslam öncesinde Hatukaylar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.

Dil

Hatukaylar, Kuzeybatı Kafkas Dilleri'nin Çerkes dilleri kolunda yer alan Adigecenin Hatukay lehçesini konuşur. Günümüzde bu değişkenin konuşucu sayısı büyük ölçüde azalmış, Kafkasya'da Hatukay kalmadığı için edebiyat dilinde de yer bulamamıştır.

Köy ve sülaleler

Türkiye Hatukay köyleri

İl	Adigece	Transkripsiyon	Türkçe	Kaynak
Kayseri	Къэйнэр	Qeyner	Kaynar	89
Kayseri	Чэчэнэй	Çeçeney	Çeçenay	1011
Kayseri	Лакхьэблэ	Lakheble	Tersakan	12
Kayseri	Лыбыйхьэблэ	Lıbıyheble	Kavak/Kavakkköy	13
Kayseri	Мэлак	Melak	Malak/Malakköy	14
Kayseri	Пэдысэй	Pedısey	Akören	15
Kayseri	Хаджыисхьакъ	Xacıyishaq	Demirciören	16
Bolu	Пэциехьэблэ	Petsiyeheble	Elmalık	1718
Bilecik	Хьатыкъуае	Hatıquaye	Poyra	19
Bilecik	Адыгэчэпни	Adığeçepni	Çerkesçepni/Yeniçepni	20

Ek Bağlantılar

The Hatuqwai Nation
== Kaynakça ==

Orijinal kaynak: hatukaylar. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩

2. Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye . Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35 ↩

3. Hapi Cevdet Yılmaz. Adige dili ve edebiyatı ↩

4. ↩
5. ↩
6. ↩
7. ↩
8. ↩
9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩
16. ↩
17. ↩
18. ↩
19. ↩
20. ↩

Kategoriler