Hakasça veya Hakas Türkçesi (Хакас тілі “Hakas tili”, тадар тілі / Tadar tili) Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.
Hakasların ilk ve millî alfabeleri Türk (Göktürk, Köktürk, Turan) Alfabesidir. 1924 yılında Kiril Alfabesine, 1929 yılında Latin alfabesine, sonra 1939 yılında tekrar Kiril alfabesine geçilmiştir.
Hakas dili yakın bölgedeki Türk dillerine de yakındır. Bunlar Şor, Çulım, Tuva, Tofa, Sakha (Yakut) ve Dolgan dilleridir.
Hakasça, Rusya Federasyonu içinde Hakasyada, Krasnoyarsk Krayının bir ilçesi olan Şarıpovskiy rayonda ve çok az olarak Tıva Cumhuriyetinde Hakaslar tarafından konuşulmaktadır.
Hakas nüfusu 1939 sayımına göre 52.000'dir. 1959'da ise 56.600 olan nüfusun 40.000'ini Hakaslar oluşturmaktadır. Ülkede Hakasların dışında Ruslar, Ukraynalılar ve Tatarlar yaşar. Tabii Hakas özerk bölgesi dışında, Krasnoyarsk ve Tuvada'da Hakasların yaşadığını belirtmek gerekir. 1989'da ise Hakasça konuşanların toplamı 81,428'dir.1
Rusya Federasyonu'nda Hakasça'yı konuşan kişi sayısı 2010 yılı Rusya verilerine göre 42 604 kişidir.
Hakasça Türk dilleri'nin doğu grubunda Hakas-Altay bölüğünde yer alır.
Diyalektleri :
Latin alfabesi:
<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>A a</p></td> <td><p>B b</p></td> <td><p>C c</p></td> <td><p>Ç ç</p></td> <td><p>D d</p></td> <td><p><a href="Ә" title="wikilink">Ә</a> ә</p></td> <td><p>F f</p></td> <td><p>G g</p></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><p>I i</p></td> <td><p><a href="Į" title="wikilink">Į</a> į</p></td> <td><p>J j</p></td> <td><p>K k</p></td> <td><p>L l</p></td> <td><p>M m</p></td> <td><p>N n</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><p>O o</p></td> <td><p>Ө ө</p></td> <td><p>P p</p></td> <td><p>R r</p></td> <td><p>S s</p></td> <td><p>Ş ş</p></td> <td><p>T t</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>U u</p></td> <td><p>V v</p></td> <td><p>X x</p></td> <td><p>Y y</p></td> <td><p>Z z</p></td> <td></td> <td><p>Ь ь</p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>Kiril alfabesi:
<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>А а</p></td> <td><p>Б б</p></td> <td><p>В в</p></td> <td><p>Г г</p></td> <td><p>Ғ ғ</p></td> <td><p>Д д</p></td> <td><p>Е е</p></td> <td><p>Ё ё</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Ж ж</p></td> <td><p>З з</p></td> <td><p>И и</p></td> <td><p>Й й</p></td> <td><p>I i</p></td> <td><p>К к</p></td> <td><p>Л л</p></td> <td><p>М м</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Н н</p></td> <td><p>Ң ң</p></td> <td><p>О о</p></td> <td><p>Ö ö</p></td> <td><p>П п</p></td> <td><p>Р р</p></td> <td><p>С с</p></td> <td><p>Т т</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>У у</p></td> <td></td> <td><p>Ф ф</p></td> <td><p>Х х</p></td> <td><p>Ц ц</p></td> <td><p>Ч ч</p></td> <td><p>Ҷ ҷ</p></td> <td><p>Ш ш</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Щ щ</p></td> <td><p>Ъ ъ</p></td> <td><p>Ы ы</p></td> <td><p>Ь ь</p></td> <td><p>Ә ә</p></td> <td><p>Ю ю</p></td> <td><p>Я я</p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>Tablo: Hakas alfabesini gösterir
| Kiril 1924-1929 | Latin | Kiril 1939-1947 | Kiril 1947-1953 | Kiril с 1953 |
|---|---|---|---|---|
| Аa | Аa | Aa | Аa | Аа |
| Бб | Bв | Бб | Бб | Бб |
| Вв | Vv | Вв | Вв | Вв |
| Гг | Gg | Гг | Гг | Гг |
| h (c 1927) | Ƣƣ | ғ | Ғғ | |
| Дд | Dd | Дд | Дд | Дд |
| Ее | Ее | Ее | Ее | |
| Ёё | ||||
| Жж | Ƶƶ | Жж | Жж | Жж |
| Зз | Zz | Зз | Зз | Зз |
| Ии | Ii | Ии | Ии | Ии |
| Ii (с 1927) | Įį | Ii | Ii | Ii |
| Йй | Jj | Йй | Йй | Йй |
| Кк | Kk | Кк | Кк | Кк |
| Лл | Ll | Лл | Лл | Лл |
| Мм | Mm | Мм | Мм | Мм |
| Нн | Nn | Нн | Нн | Нн |
| Ҥҥ | Ꞑ ꞑ | нъ | нъ | ң (с 1962) |
| Оо | Оо | Оо | Oo | Oo |
| Ӧӧ | Ɵɵ | Ӧӧ | Ӧӧ | Ӧӧ |
| Пп | Pp | Пп | Пп | Пп |
| Рр | Rr | Рр | Рр | Рр |
| Сс | Ss | Сс | Сс | Сс |
| Тт | Tt | Тт | Тт | Тт |
| Уу | Uu | Уу | Уу | Уу |
| Ӱӱ | Yy | Ӱӱ | Ӱӱ | Ӱӱ |
| Фф | Ff | Фф | Фф | Фф |
| Хх | Хх | Хх | Хх | Хх |
| Цц | Цц | Цц | Цц | |
| Чч | Cc | Чч | Чч | Чч |
| Jj | ç | Ӌӌ | Ҷҷ | |
| Шш | Şş | Шш | Шш | Шш |
| Щщ | Щщ | Щщ | Щщ | |
| ъ | ъ | ъ | ||
| Ыы | Ƅƅ | Ыы | Ыы | Ыы |
| ь | ‘ | ь | ь | ь |
| Ээ | Әә | Ээ | Ээ | Ээ |
| Юю | Юю | Юю | Юю | |
| Яя | Яя | Яя | Яя |
Hakas Türkçesinde, Türkiye Türkçesinde y harfi ile başlayan kelimeler yerine ç gelmektedir. Bu yönü ile Tuva Türkçesi gibidir. Kazak Türkçesinde j, Kırgız Türkçesinde c, Saka Türkçesi ve Çuvaş Türkçelerinde s gelmektedir.
| Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Hakas Türkçesi |
|---|---|---|
| iyi | eki | çahsı |
| Yıl | çıl | çıl |
| Koşmak | çügür | çügür |
Hakas dilinde önemli bir gazete Habar gazetesidir (Хабар (газета)).
Hakas Türkçesi XX. asırla birlikte yazı diline dönüşmüştür. Hakasça yazmış önemli yazar ve şairler şöyledir :
Orijinal kaynak: hakasça. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Mehmet,ÖLMEZ,"HAKASLAR VE HAKASÇA ",Türkoloji Makaleleri ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page