gürcüce ne demek?

Gürcüce (Gürcüce: ქართული ენა / Kartuli ena), bir Kafkas halkı olan Gürcülerin konuştuğu dil. Gürcistan’ın resmî ve öğretim dilidir. Modern Gürcüce, Kartli diyalekti (Doğu Gürcücesi) temelinde gelişmiş ve 5. yüzyıldan (Eski Gürcüce) itibaren Gürcü edebiyatının tek dili olmuştur.

Gürcistan’da yaşayan 3,9 milyon kişinin (nüfusun yüzde 83’ü) asıl dilidir. Ayrıca yurt dışında, Türkiye, İran, Azerbaycan, Rusya, ABD ve Avrupa’da 500.000 kişi Gürcüce konuşur. Gürcüce, Gürcülerin etnografik gruplarının, diğer Kartveli dilleri olan Svanca, Megrelce ve Lazca konuşan halkın da edebiyat dilidir. Öte yandan Gürcistan Yahudilerinin konuştuğu ve Gruzinik veya Kivruli olarak adlandırılan dili de Gürcistan’da 20.000 kişi ve ayrıca başka yerlerde 65.000 kişi (İsrail’de 60.000 kişi) konuşmaktadır.

Sınıflandırma

Gürcüce Kartveli dillerinin en yaygın dilidir. Kartveli dilleri ise Gürcüce ile birlikte Svanca (Gürcistan’ın kuzeybatı kesiminde, Svaneti’de konuşulur), Megrelce (Gürcistan’ın batı kesiminde, Samegrelo ve Abhazya’da konuşulur) ve Lazcadan (çoğunluğu Türkiye’de olmak üzere Karadeniz kıyısında konuşulur) oluşur.

Soy ağacı

Glottolog, Gürcüceyi bağlı olduğu Güney Kafkas dilleri içerisinde şu şekilde sınıflandırmıştır:¹

Diyalektler

Gürcüce’nin başlıca diyalektleri şunlardır: İmereti diyalekti, Raça-Leçhum diyalekti, Guria diyalekti, Acara diyalekti, İmerhev diyalekti (Türkiye’de konuşulur), Kartli diyalekti, Kaheti diyalekti, İngilo diyalekti (Azerbaycan’da konuşulur), Tuş diyalekti, Hevsur diyalekti, Mohev diyalekti, Pşav diyalekti, Mtiul diyalekti, Fereydan diyalekti (İran’da konuşulur), Meshet diyalekti.

Tarih

Gürcü dilinin tarihi geleneksel olarak aşağıdaki dönemlere ayrılmıştır:

Erken Eski Gürcüce : 5.–7. yüzyıllar
Klasik Eski Gürcüce : 9.–11. yüzyıllar
Orta Gürcüce : 11./12.–17./18. yüzyıllar
Modern Gürcüce : 17./18. yüzyıl–günümüz

Gürcüceye en eski referanslar, bir Roma dilbilgisi uzmanı olan Marcus Cornelius Fronto'nun MS 2. yüzyıldan kalma yazılarında bulunur.

Dilin ilk doğrudan buluntuları, 5. yüzyıla tarihlenen yazıtlar ve palimpsestler ve günümüze kadar ulaşan en eski edebi eser, İakob Tsurtaveli'nin 5. yüzyılda kaleme aldığı Kutsal Kraliçe Şuşanik'in Şehadeti'dir.

Gürcüce'nin yazı dili olarak ortaya çıkışı, 4. yüzyılın ortalarında Gürcistan'ın Hristiyanlaşmasının sonucu gibi görünüyor ve bu da Gürcüce'nin daha önce edebi dil olarak kullanılan Aramice ile yer değiştirmesine yol açtı.

11. yüzyılda Eski Gürcüce, Orta Gürcüceye dönüşmüştür. Bu dönemin en ünlü eseri, 12. yüzyılda Şota Rustaveli tarafından yazılan Kaplan Postlu Şövalye destansı şiiridir.

1629'da Nikoloz Çolokaşvili, Gürcüce yazılmış (kısmen) ilk basılı kitapları, Alphabetum Ibericum sive Georgianum cum Oratione'yi ve Dittionario giorgiano e italiano'yu yazdı. Bunlar, batılı Katolik misyonerlerin evanjelik amaçlarla Gürcüce öğrenmelerine yardımcı olmayı amaçlıyordu.

Yazı sistemi

Gürcüce, tarihi boyunca, genelde Gürcü alfabesi olarak bilinen değişik yazı sistemleriyle yazılmıştır. Bugünkü alfabe olan mhedruli ("askerî" ) asıl yazı sistemi olmuştur. Diğer yazı biçimleri daha çok tarihsel belgelerde kalmıştır.

Mhedruli, 33 harften oluşur. Bu alfabenin, Gürcüce’nin bütün seslerini karşıladığı söylenebilir. 11. yüzyıl tarihçisi Leonti Mroveli, Gürcü alfabesini İÖ 3. yüzyılda, Kafkas İberyası (Kartli olarak da bilinir) kralı Parnavaz’ın geliştirdiğini yazar. Bu alfabe, İS 4-5. yüzyıllarda yeniden elden geçirilmiş, sonraki yüzyıllarda ise değişikliklere uğrayarak bugünkü biçimini almıştır.

Birbirinden farklı üç Gürcü alfabesi vardır. Bu alfabeler asomtavruli (büyük harfler), nushuri (küçük harfler) ve mhedruli’dir. Ayrıca dinsel metinlerde kullanılan ve hutsuri (dinsel) denen bir yazı biçimi daha vardır.

Harf	Milli transkripsiyon	Okunuş
ა	a	a
ბ	b	b
გ	g	g
დ	d	d
ე	e	e
ვ	v	v
ზ	z	z
თ	t	t
ი	i	i
კ	k’	k (vurgulu)
ლ	l	l
მ	m	m
ნ	n	n
ო	o	o
პ	p’	p (vurgulu)
ჟ	zh	j
რ	r	r
ს	s	s
ტ	t’	t (vurgulu)
უ	u	u
ფ	p	p
ქ	k	k
ღ	gh	-
ყ	q’	-
შ	sh	ş
ჩ	ch	ç
ც	ts	ts
ძ	dz	dz
წ	ts’	ts (vurgulu)
ჭ	ch’	ç (vurgulu)
ხ	kh	h (boğazdan)
ჯ	j	c
ჰ	h	h

Modern Gürcü alfabesi

Sayılar

1-10 :

ერთი (Erti), ორი (Ori), სამი (Sami), ოთხი (Otkhi), ხუთი (Khuti), ექვსი (Ekvsi), შვიდი (Şvidi), რვა (Rva), ცხრა (Tskhra), ათი (Ati)

11-20 :

თერთმეტი (Tertmet'i), თორმეტი (Tormet'i), ცამეტი (Tsamet'i), თოთხმეტი (Totkhmet'i), თხუთმეტი (Tkhutmet'i) , თექვსმეტი (Tekvsmet'i), ჩვიდმეტი (Çvidmet'i), თვრამეტი (Tvramet'i), ცხრამეტი (Tskhramet'i), ოცი (Otsi)

20 ve üzeri :

20 - ოცი (Otsi) 30 - ოცდაათი (Otsdaati) 40 - ორმოცი (Ormotsi) 50 - ორმოცდაათი (Ormotsdaati) 60 - სამოცი (Samotsi) 70 - სამოცდაათი (Samotsdaati) 80 - ოთხმოცი (Otkhmotsi) 90 - ოთხმოცდაათი (Otkhmotsdaati) 100 - ასი (Asi) 1000 - ათასი (Atasi)

Birden fazla sessizle başlayan sözcükler

Gürcüce adlar ve sıfatlar iki veya daha fazla sessizle başlayabilir. In

İki sessizle başlayan sözcükler:
- წყალი, (ts'qali), "su"
- სწორი, (sts'ori''), "doğru"
- რძე, (rdze), "süt"
- თმა, (tma), "saç"
- მთა, (mta), "dağ"
- ცხენი, (tsxeni), "at"
Üç sessizle başlayan pek çok sözcük vardır:
- თქვენ, (tkven), "siz (çoğul)"
- მწვანე, (mts'vane), "yeşil"
- ცხვირი, (tsxviri), "burun"
- ტკბილი, (t'k'bili), "tatlı"
- მტკივნეული, (mt'k'ivneuli), "sancılı"
- ჩრდილოეთი, (çrdiloeti), "kuzey"
Gürcüce’de dört sessizle başlayan sözcük de vardır.
- მკვლელი, (mk'vleli), "katil"
- მკვდარი, (mk'vdari), "ölü"
- მთვრალი, (mtvrali), "sarhoş"
Gürcüce’de beş sessizle başlayan sözcük de vardır.
- წვრთნა (ts'vrtna), "idman"

Metin örneği

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin Gürcüce 1. maddesi:

Latinizasyon:

Tercümesi:

Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdanla donatılmışlardır, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.²

Gürcüceye başka dillerin etkisi

Gürcü dili, sözlü geleneğinde olduğu gibi yazılı geleneği boyunca da çeşitli dillerden kelime almıştır. En çok kelime aldığı dillerin başında, tarihsel etkileşim sırasına göre, Eski Yunanca, Farsça, Arapça ve Türkçedir. Bu ilk üç dilden geçen kelimeler daha çok yazı dilinde yer alırken, Türkçe kökenli kelimeler, özellikte Osmanlı etkisinde kalan Güneybatı Gürcistan bölgelerine konuşma diline girmiştir. Burada Arap, Fars ve Türk dillerinden Gürcü yazı diline geçen kelimeler örnek olarak verilmiştir.

ბაღი baği < Türk. bağ
გემი gemi < Türk. gemi
იალქანი ialkani < Türk. yelken
უთო uto < Türk. ütü
ბაქლავა baklava < Türk. baklava
ქოფაკი kopak'i < Türk. köpek
ყაბალახი q'abalaxi < Türk. kalpak
ყუთი q'uti < Türk. kutu
ოთახი otaxi < Türk. oda < Eski Türk. otağ (Çadır)
ოჯახი ocaxi < Türk. ocak (aile)
ბაღჩა bağça < Türk. bahçe < Fars. باغچه bâğça
ბურღული burğuli < Türk. bulgur < Fars. برغل burğul
ისპანახი isp'anaxi < Türk. ıspanak < Fars. إسپناخ ispanâx
კალა k'ala < Türk. kalay < Fars. قلاعى kalâ'i
კალამი k'alami < Türk. kalem < Arap. قلم kalam
ლალი lali < Türk. lal < Arap. لعل la'l, ayrıca Gürcüce'de ჭიაფერი ç'iaperi kelimesi de kullanılır.
საათი saat'i < Türk. saat < Arap. ساعة sâ'at
საბაბი sababi < Türk. sebep < Arap. سبب sabab
სიმი simi < Türk. sim < Fars. سيم sîm
სინი sini < Türk. sini < Fars. سينى sînî
სურა sura < Türk. sürahi < Arap. صراح surâh
ტახტი t'axt'i < Türk. taht < Fars. تخت taxt
ფანჯარა pancara < Türk. pencere < Fars. پنجره pancara
ფინჯანი pincani < Türk. fincan < Fars. فنجان fincân
ფირუზი piruzi < Türk. firuze < Fars. فيروز fîrûza
ქამარი kamari < Türk. kemer < Fars. كمر kamar
ქაფქირი kapkiri < Türk. kevgir < Fars. كفگير kafgîr
ხანჯალი xancali < Türk. hançer < Fars. حنجر hancar
ხორთუმი xortumi < Türk. hortum < Fars. خرتوم xurtûm
ჯავშანი cavşani < Türk. cevşen < Arap. جوشن cavşan
ჩანთა çanta < Türk. çanta
დარდი dardi < Türk. dert < Fars. درد dard
ადათი adati < Türk. adet, gelenek, görenek < Arap. عادة â'dat, resmî Gürcüce'de İngilizce tradition kelimesinden alıntı olan ტრადიცია t'raditsia kullanılır.