gülbank ne demek?

Gülbank, gülbenk, gulvang, gulbang¹ ya da gulweng² Farsça gül + ses anlamına gelen bang'tan "gül sesi" anlamındadır.³ Abdülbaki Gölpınarlı ayrıca bülbül sesi biçiminde Türkçeleştirilmiştir.⁴ Terim olarak ise Mevlevilik, Bektaşilik, Halvetilik, Kadirilik, Rufailik gibi tarikatlarda hep bir ağızdan yüksek sesle söylenen alkış, dua içerikli sözlü edebiyat ürünü anlamı taşır.⁵ En eski örnekleri Mir’âtü’l-Mekâsıd fî Def’i’l-Mefâsid'de kayıtlıdır.⁶

Terceman veya tercüman türünün Gülbank yerine eş anlamlı kullanımına rastlansa da gülbankın ayin ve törenlerde belirli nitelikte kişiler tarafından söylenmesine karşılık tercemanların gündelik hayatın akışındaki olaylarda herkesçe söylenebilir nitelikte olmasıyla ayrışırlar.⁷

Gülbanklar genellikle "Allah Allah illallah", "Allah Allah eyvallah" ve "Bism-i şah Allah Allah" girişiyle başlar ve peşinden de okunduğu yer veya duruma uygun iyi dilekler ve temenniler ile devam eder.⁸

Bektaşilerde ve Alevilerde elin göğse ya da sağ elin sol el üzerine konularak "Allah Allah" şeklinde bağırmasıyla başlanır.⁹ Çerağ, ikrar, sofra, ölüm, sünnet, aşure ve nevruz gibi ritüellerde okunur. Bunu da sadece Muhammed'in soyundan gelenler okuyabilir. Müridin pirinden gülbank alması ayrıca bir ritüeldir ve çeşitli şartlara bağlıdır.¹⁰

Mevlevîler; ayn-i cem, bayram, çerağ, cenaze, hatim, hücreye giriş ve çıkış, İsm-i Celâl, evlilik, seyahat, Şeb-i Arûs, yemeğin ateşten indirilmesi, yemek sonrası, türbe ziyareti törenlerine bir gülbankla başlar ya da bir gülbankla bitirir. Okuyan kişi postnişin, dede ya da şeyh olmalı, dinleyenler okuma esnasında sessiz kalmalıdır. Mesnevi veya Divan-ı Kebir gibi kitaplarından alıntı yaparak başlayabilirler.¹¹

Örnekler

Yüksek lisans tezi kapsamında yapılan bir çalışmada çerağ gülbankı şu şekilde örneklenmiştir:¹²

Yeniçeriler, Hacı Bektaş Veli adına şu gülbankı okumuşlardır:¹³ Saraybosna Hacı Sinan Tekkesi’nin devrân ve ayininden sonra şöyle bir gülbank okunmaktadır:¹⁴ Mevleviler'de Şeb-i Arûs töreni bitince şeyh-dede şu gülbankı okur:¹⁵