fırat ne demek?

Fırat, Güneybatı Asya'nın en uzun ırmağıdır.

Başlangıç noktaları Ağrı Diyadin'den kaynayan Murat Nehri ve Erzurum Dumludağ'da kaynağını alan Karasu Nehri'dir. Bu nehirler Elazığ il sınırlarında birleşerek Fırat Nehri'ni oluşturur. Fırat Nehri sırası ile; Erzincan, Sivas, Tunceli, Elazığ, Malatya, Diyarbakır, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa il sınırını belirledikten sonra Suriye, daha sonra Irak topraklarına girer. Irak'ta denize uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek Şatt'ül-Arab'ı oluşturur ve Basra Körfezi'ne dökülür. Nehrin en önemli kolları Murat Nehri, Karasu Nehri, Tohma Çayı, Peri Çayı, Kâhta Çayı, Çaltı ve Munzur Suyu'dur.

Fırat isminin kökeni

Batı dillerinde Fırat Nehri, Euphrates olarak geçer. Euphrates adı Yunanca'dan gelen bir sözcüktür. İsmin asıl kaynağı konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır:

Eski Farsça'daki Ufratu ve Akad dilindeki Purattu 'dur. Eski Farsça'daki sözcüğün Avesta'da geçen huperethuua (geçmesi kolay) olduğu tahmin edilmektedir.
Arapça tasasızlık, rahatlık anlamına gelen "ferahat" kelimesinden gelmektedir.
Fırat; Akadcada Pu-rat-tu, Sümercede Buranun olarak geçmektedir. Kelimenin Hint-Avrupa kökenli olmadığı, Akadca ve Sümerceden kaynaklandığı, Eski Farsça ve Farsça aracılığıyla diğer dillere geçtiği görüşü ağırlık kazanmaktadır. Eski Asur dillerinde de fonetik olarak Fırat sözcüğüne yakın olan pratru kelimesi de ilk gelene ait olan anlamında kullanılmıştır.

Fiziki özellikleri

Toplam uzunluğu 2.800 km, Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu ise 1263 km'dir. 720.000 km² su toplama havzasına sahiptir. Türkiye'nin en geniş havzasına sahip olan Fırat Nehri yılda ortalama 30 milyar m³ su taşımaktadır. Bu suyun %80'i Keban barajının yukarısından kaynaklanır. Kış yağışların kar şeklinde olmasından dolayı debi 200 m³/sn'dir. Yağmurlar ve kar erimeleri sebebiyle ilkbaharda hızla yükselerek 2000 m³/sn'ye ulaşır. Temmuzdan itibaren azalmaya başlayan su Eylül-Ekim aylarında en düşük seviyeye ulaşır¹.

Fırat Nehri'nin rejimi Türkiye'deki diğer akarsulara göre daha düzenlidir. Mart ile Haziran ayları arasında yavaş yavaş kabarır, Temmuz ile Ocak ayları arasında çekilmiş olmasına rağmen yine de bol su akışı olur.

Barajlar

Nehir üzerine Türkiye’nin en büyük barajları inşa edilmiştir. Bu barajlardan Keban Barajı (Elazığ), Karakaya Barajı (Malatya-Elazığ), Atatürk Barajı (Adıyaman-Şanlıurfa), Birecik Barajı (Birecik) ve Karkamış Barajı (Kargamış) Barajları tamamlanmıştır. 60 metre yüksekliği ve 4.5 km uzunluğu ile Suriye'nin en büyük barajı olan Tabka Barajı da Fırat üzerinde yer alır.²

Ayrıca Fırat'ın suyu inşa edilen Şanlıurfa Tünelleri ile Harran Ovası'na ulaştırılmıştır. Binlerce yıldır kuru tarım yapılan ovada sulu tarıma geçilmiş, katma değeri yüksek tarım ürünleri yetiştirilmeye başlanmıştır.

Fırat üzerine kurulmuş beş HES ile Türkiye hidroelektrik üretiminin %31'i elde edilir³. Nehir, yüksek dağlar arasında dar ve derin vadilerden akması hidroelektrik potansiyelinin yüksek olmasını sağlamıştır.

Fırat Nehri'nin Türkiye'de en hızlı aktığı yer olan Erzincan'da her yıl yüzlerce turist rafting yapmak için buraya akın etmektedir. Rafting özellikle Avrupalılar tarafından çok sevilen bir spordur ve aynı zamanda spor yapmak için Türkiye'ye geldikleri dallardan en önemlisidir.

Rota

Fırat, Batı Asya'nın en uzun nehridir.⁴ Karasu Nehri veya Batı Fırat () ile Murat Su veya Doğu Fırat'ın () suları birleşir ve güneydoğu Türkiye'nin Keban ilçesinin yukarısına doğru akar.⁵ Daoudy ve Frenken, Murat Nehri'nin kaynağından Fırat'ın uzunluğunu 'de Dicle ile birleştiği yere koydular ve bunun Türkiye içinde , Suriye'de ve Irak'ta olduğunu hesapladılar.⁶⁷ Aynı rakamlar Isaev ve Mikhailova tarafından da verilir.⁸ Fırat ve Dicle'yi Basra Körfezi ile birleştiren Şattülarap'ın uzunluğu çeşitli kaynaklar tarafından olarak verilir.⁹

Hem Karasu hem de Murat Su, Van Gölü'nden kuzeybatıya sırasıyla ve odsü rakımlarda çıkarlar.¹⁰ Keban Barajı yerinde, şimdi Fırat'ta birleşen iki nehir odsü rakımına düşer. Keban'dan Suriye-Türkiye sınırına kadar, nehir 'den daha kısa bir mesafeden ’de daha akar. Fırat Nehri Yukarı Mezopotamya ovalarına girdiğinde, derece önemli ölçüde düşer; Suriye'de nehir düşerken, Hīt ile Şattü'l-Arab arasındaki son kısımda nehir sadece odsü’inde akar.¹¹¹²

Kollar

Suriye'de üç nehir suyunu Fırat'a katar; Sajur, Balikh ve Habur. Bu nehirler Suriye-Türkiye sınırı boyunca Toros Dağları'nın eteklerinde yükselir ve Fırat'a nispeten az su katarlar. Gaziantep yakınlarındaki iki dereden çıkan ve Tişrin Barajı'nın rezervuarı ‘na boşalmazdan önce Menbiç çevresindeki ovayı boşaltan Sajur bu kolların en küçüğüdür. Balikh suyunun çoğunu Ayn al-'Arus yakınlarındaki karstik bir kaynaktan alır ve Rakka şehrinde Fırat'a ulaşana kadar güneye doğru akar. Uzunluk, drenaj havzası ve deşarj açısından Habur bu üçünün en büyüğüdür. Başlıca karstik kaynakları, Al-Haseke‘yi geçen Habur'un güneydoğudan aktığı, nehrin güneye döndüğü ve Busayrah yakınlarında Fırata aktığı Ra's al-'Ayn civarındadır. Fırat Nehri Irak'a girdikten sonra, Fırat havzasını Dicle havzasına bağlayan kanallar olmasına rağmen Fırat'ın artık doğal kolları yoktur.¹³¹⁴

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Adı</th> <th>Uzunluk</th> <th>Havza boyutu</th> <th>Deşarj</th> <th>Bank</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><a href="Karasu_(Fırat)" title="wikilink">Kara Su</a></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td>kavşak</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="Murat_Nehri" title="wikilink">Murat Nehri</a></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td>kavşak</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="Sajur_Nehri" title="wikilink">Sajur Nehri</a></td> <td></td> <td></td> <td>4.1 m3/s (145 fit küp/s)</td> <td>Sağ</td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="Balikh_Nehri" title="wikilink">Balikh Nehri</a></td> <td></td> <td></td> <td>6 m3/s (212 fit küp/s)</td> <td>Sol</td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="Khabur_(Fırat)" title="wikilink">Habur Nehri</a></td> <td></td> <td></td> <td>45 m3/s (1,600 fit küp/s)</td> <td>Sol</td> </tr> </tbody> </table>

Resimler

Dosya:River Euphrates.jpg|Birecik, Şanlıurfa - Türkiye'de Fırat Nehri'nden bir görünüm. Dosya:Zeugma Barajı.jpg|Zeugma Barajı. Dosya:Birecik dam-GAP.jpg|Birecik Barajı. Dosya:BirecikEuphratbrücke.jpg|Birecik Fırat Köprüsü. Dosya:Boat on Euphrates.jpg|Bir kadın ve bir erkek Basra'da Fırat üzerinde kayık kullanıyor. Dosya:Crossing the Euphrates River (2).JPG|Kahta'da Fırat'ı feribotla geçen yolcular. Dosya:Defense.gov News Photo 070309-M-7772K-024.jpg|Bir ABD askeri Al Anbar'a bağlı Hit kasabası kıyısında Fırat'ın batı yakasında kenarındaki bir adada silah arıyor. Dosya:Baghdad Railway Euphrates wooden bridge.jpg|Fırat üzerinde Bağdat Demiryolu'nun geçtiği tahta bir köprü, yıl 1900-1910 Dosya:Zalabiya,Euphrat.jpg|Halabiye, Suriye kıyıları. Dosya:Murat 05.jpg|Murat Nehri'nden bir görüntü. Dosya:Tigre et Euphrate.jpg|17. yüzyıl Fransız haritası. Dosya:Rafetus euphraticus (29056605113).jpg|Rafetus euphraticus. Dosya:CaberKalesi.jpg|Caber Kalesi. Dosya:KebanDam.JPG|Keban Barajı, Elazığ. Dosya:20151228-Euphrates 9283.jpg|Güney Irak'ta bir balıkçı teknesi. Dosya:Euphrates River (1).JPG|Kahta kıyıları. Dosya:Euphrates River.jpg|Irak kıyıları. Dosya:US Navy 060321-N-8252B-075 Company E, 1st Battalion, 67th Armored Regiment performs a reconnaissance mission of the Musayyib Bridge.jpg|Musayyib, Irak kıyılarında ABD askerleri devriye görevinde. Dosya:Euphrates view from Dura-Europos cliffs.jpg|Dura-Europos, Suriye kıyıları. Dosya:Fortress of Rumkale 01.jpg|Rumkale, Halfeti, Şanlıurfa.