el-kanun fi't-tıb ne demek?

El-Kanun fi't-Tıb veya Latince ismiyle Canon medicinae (Arapça:القانون في الطب el-Kanun fi el-Tıbb "Tıbbın Kanunu" veya "Tıpta Kanun"; Farsça:قانون Kanun "Kanun"), Batı'da Avicenna olarak da bilinen İbn-i Sina'nın 14 ciltlik tıp ansiklopedisidir. Arapça yazılmış olan eser 1025 yılında tamamlanmıştır.¹ Eserin içeriği İbn-i Sina'nın kendi hekimlik deneyimlerine, Orta Çağ İslam tıbbına, antik Yunan hekim Galen'in yazılarına,² antik Hint tıp geleneğinin hekimlerinden Suşruta ve Çaraka'ya, ve antik Arap ve Pers tıp geleneklerine dayanmaktadır.³ Eser sıklıkla tıp tarihindeki en ünlü eserlerden birisi olarak adlandırılır.⁴ Eserin en eski bilinen nüshası 1052 tarihlidir ve Ağa Han koleksiyonunda yer almaktadır.

Sadece Kanun olarak da anılan eser, 18. yüzyıla⁵ ve 19. yüzyılın başlarına⁶ kadar tıbbi otoritesini korumuştur.

Gerek Avrupa gerekse İslam topraklarında tıbbi standardı belirlediği gibi, eser İbn-i Sina'nın en tanınmış eseri konumuna gelmiştir. Nitekim eser Fransa'daki Montpellier Üniversitesi gibi birçok farklı tıp okulunda, 1650 senesine kadar kullanılmıştır.⁷ Kitapta sözü edilen tıbbi prensipler bugün hâlâ çeşitli tıp fakültelerinde tıp tarihi kapsamında öğretilmektedir. Eserin ayrıca ilk farmakope olduğu da düşünülmektedir.⁸⁹

Diğer birçok şeyin yanı sıra kitap özellikle, sistematik deney ve ölçümün fizyoloji çalışmalarında kullanımını başlatışı,¹⁰ enfeksiyöz hastalıkların bulaşıcı doğasının keşfi,¹¹ bulaşıcı hastalıkların yayılımını kontrol altında tutmak için karantina uygulamasını ortaya atması, ve kanıt bazlı tıbbı, deneysel tıbbı,¹² klinik deneyleri,¹³ randomize kontrollü çalışmaları,¹⁴¹⁵ efikasite testlerini,¹⁶¹⁷ klinik farmakolojiyi,¹⁸ nöropsikiyatriyi,¹⁹ fizyolojik psikolojiyi,²⁰ risk faktörü analizini, ve belirli hastalıkların diyagnozunda (tanısında) sendrom fikrini²¹ ortaya atması ve başlatması açısından önemlidir.

Eserde sağlığın ve hastalıkların sebepleri açıklanmıştır; zira İbn-i Sina'ya göre hem sağlığın hem de hastalığın sebepleri belirlenmeden, bilinmeden sağlığın eski hâline döndürülmesi, iyileştirilmesi mümkün değildir. Eserdeki materia medica ("tıbbi malzemeler") yaklaşık 760 ilaç içerirken bunların uygulamasına ve etkilerine dair yorumlara da yer verilmiştir. Ayrıca eserde İbn-i Sina, cerrahlara kanseri henüz ilk aşamalardayken tedavi yoluna gitmelerini ve tüm hastalıklı dokuları aldıklarından emin olmalarını nasihat eder.²² Bunların dışında eserde iklim ve çevrenin kişinin sağlığına etkisinden, diyetin öneminden ve cerrahi müdahalelerde oral anesteziklerin kullanımından bahsedilir.²³

Kanun, 12. yüzyılda Canon Medicinae adıyla Latinceye çevrilmiş, 1279 yılında ise İbranice çevirisi yapılmıştır. O dönemden başlayarak özellikle Batı'daki tıp biliminin gelişiminde önemli rol oynayan kitap, yıllarca tıp okullarında ders kitabı olarak okutulmuştur. Nitekim doktor William Osler eserin "diğer tüm eserlerden uzunca bir süre boyunca tıbbın incili olarak kaldığını" belirtmiştir.²⁴ Eserin Latince versiyonunun ilk üç kitabı 1472'de basılırken, tamamını içeren nüshalar 1473'te ortaya çıkmıştır.

Kaynakça ve notlar

Dış bağlantılar

Orijinal kaynak: el-kanun fi't-tıb. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

↩
↩
Hakeem Abdul Hameed, Exchanges between India and Central Asia in the field of Medicine ↩
↩
Ziauddin Sardar, Science in Islamic philosophy ↩
Amber Haque (2004), "Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists", Journal of Religion and Health 43 (4), p. 357-377 [375]. ↩
The Canon of Medicine (work by Avicenna) , Encyclopædia Britannica ↩
Philip K. Hitti (cf. Dr. Kasem Ajram (1992), Miracle of Islamic Science, Appendix B, Knowledge House Publishers. ISBN 0-911119-43-4). ↩
Dr. Z. Idrisi, PhD (2005). The Muslim Agricultural Revolution and its influence on Europe . The Foundation for Science, Technology and Civilization, UK. ↩
Katharine Park (March 1990). "Avicenna in Renaissance Italy: The Canon and Medical Teaching in Italian Universities after 1500 by Nancy G. Siraisi", The Journal of Modern History 62 (1), pp. 169-170: ↩
George Sarton, Introduction to the History of Science.
(cf. Dr. A. Zahoor and Dr. Z. Haq (1997). Quotations From Famous Historians of Science , Cyberistan.) ↩
↩
David W. Tschanz, MSPH, PhD (August 2003). "Arab Roots of European Medicine", Heart Views 4 (2). ↩
Jonathan D. Eldredge (2003), "The Randomised Controlled Trial design: unrecognized opportunities for health sciences librarianship", Health Information and Libraries Journal 20, p. 34–44 [36]. ↩
Bernard S. Bloom, Aurelia Retbi, Sandrine Dahan, Egon Jonsson (2000), "Evaluation Of Randomized Controlled Trials On Complementary And Alternative Medicine", International Journal of Technology Assessment in Health Care 16 (1), p. 13–21 [19]. ↩
D. Craig Brater and Walter J. Daly (2000), "Clinical pharmacology in the Middle Ages: Principles that presage the 21st century", Clinical Pharmacology & Therapeutics 67 (5), p. 447-450 [449]. ↩
Walter J. Daly and D. Craig Brater (2000), "Medieval contributions to the search for truth in clinical medicine", Perspectives in Biology and Medicine 43 (4), p. 530–540 [536], Johns Hopkins University Press. ↩
D. Craig Brater and Walter J. Daly (2000), "Clinical pharmacology in the Middle Ages: Principles that presage the 21st century", Clinical Pharmacology & Therapeutics 67 (5), p. 447-450 [448]. ↩
S. Safavi-Abbasi, L. B. C. Brasiliense, R. K. Workman (2007), "The fate of medical knowledge and the neurosciences during the time of Genghis Khan and the Mongolian Empire", Neurosurgical Focus 23 (1), E13, p. 3. ↩
Ibrahim B. Syed PhD, "Islamic Medicine: 1000 years ahead of its times", Journal of the Islamic Medical Association, 2002 (2), p. 2-9 [7]. ↩
Lenn Evan Goodman (2003), Islamic Humanism, p. 155, Oxford University Press, ISBN 0-19-513580-6. ↩
Patricia Skinner (2001), Unani-tibbi , Encyclopedia of Alternative Medicine ↩
The Canon of Medicine , The American Institute of Unani Medicine, 2003. ↩
↩