diktatör ne demek?

Diktatör (; emir veren, dikte ettiren), elinde mutlak ve sınırsız bir otoriteye sahip olan yöneticilere verilen tanımdır.¹

Bir diktatör tarafından yönetilen ülkelere ise diktatörlük denilmektedir. Terim, Antik Roma'da, Roma Diktatörlüğü'nün senatosu tarafından acil durumlarda cumhuriyeti yönetmesi için atanan ve olağan dışı görevler üstlenen magistratus'un unvanından gelmektedir. Günümüzde ise bu tanım daha çok muhalefeti bastıran, ifade özgürlüğünü kısıtlayan ve yetkilerini kötüye kullanan liderler için kullanılmaktadır.

Diktatörlükler genellikle seçimlerin ve sivil özgürlüklerin askıya alınması, olağanüstü hal ilan edilmesi, demokratik yollar kullanılmadan kanunlaştırılan kararname, siyasi muhaliflere baskı, hukukun üstünlüğü prosedürlerine uymama ve kişilik kültü ile ortaya çıkmaktadır.²³ Diktatörler tek parti rejimlerinde sıklıkla görülmekte, bazı baskın parti sistemlerinde de ortaya çıkabilmektedirler.⁴⁵⁶

Tarih boyunca; askeri cuntalar, tek partili devletler, baskın partili sistemin egemen olduğu devletler ve kişisel bir yönetim altındaki sivil hükûmetler gibi farklı rejimlerde iktidara gelen çeşitli liderler diktatör olarak tanımlanmıştır.⁷⁸ Diktatörler sol veya sağ siyasi görüşlere sahip olabilirler.⁹

Diktatör örnekleri

Qin Shi Huang MÖ 210-259 yılları arasında hüküm sürmüş olan İlk Çin İmparatorudur. Döneminde konfüsçülük ve diğer Felsefeleri bir araya getiren Yüz düşünce okulunu yasakladı. Tıp, Astroloji ve Tarım kitapları hariç bütün kitaplar yasaklandı özellikle tarih kitapları. Binlerce kitap yakılarak imha edildi. Yasaklı kitaplara sahip olanlar diri diri gömülürdü 460 İlim adamı yasaklı kitap bulundurduğu için diri diri gömüldü¹⁰ İmparator daha sonra Çin sınırındaki kaleleri birleştirerek Çin seddi yapılmasını emretti. Çin seddi yapılırken ölen insan 100 bin ile 1 milyon arasında değişmektedir.¹¹
Caligula Milattan sonra 12-41 yılları arasında hüküm sürmüş olan Roma İmparatoru İlk zamanlarında, politik bir doğası olmasına rağmen cömert ruhluydu. Praetorian muhafızlara fazladan ödeme yaptı, Tiberius'un vatana ihanet belgelerini yok etti ve vatana ihanet kovuşturmalarının geçmişte kaldığını ilan etti, sürgüne gönderilenleri geri çağırdı ve İmparatorluk vergi sisteminden zarar görenlere yardım etti. Cinsel suç işleyen suçluları imparatorluktan uzaklaştırdı. Aynı zamanda gladyatör dövüşleri gibi şeyler için oldukça savurgan olduğu bilinir. Bu davranışları başlangıçta ona halkın gözünde oldukça ün kazandırdı. Bunlardan başka, halk için serbest seçimleri yeniden canlandırdı ve selefi Tiberius zamanında kapatılan Roma İmparatorluk yıllıklarını yeniden açtırdı. Ancak 37 yılında geçirdiği hastalıktan kısa bir süre sonra tuhaf, paranoyak Ahlaksız ve bencilce davranmaya başladı. Tarihçi Suetonius, onun her üç kız kardeşiyle olan ensest ilişkilerini, seks alemlerinde yüksek dereceden Senato üyelerinin karılarını en yüksek teklifi verenlere satmasını, kuzeyde yaptığı gülünç askeri faaliyetleri ve onun gece güneşin doğmasını emrederek sarayının koridorlarında dolaşma alışkanlığını anlatır. Caligula'nın aynı zamanda atı Incitatus'u bir rahip olarak adlandırdığı ve yaşaması için içinde mermer bir ahır, altından bir yemlik bulunan bir ev ve mücevherlerle süslü gerdanlık taktığı ve sonra Senato'ya konsül yapma sözü verdiği iddia edilir. Söylendiğine göre sarayında bir genelev açmış ve sosyal etkinlikler sırasında Senato üyelerinin karılarını, kocaları onlar ayrılırken sadece arkalarından bakabildikleri halde kendi yatak odasına götürme alışkanlığı edinmişti. Ardından karılarıyla yaptığı cinsel eylemleri kocalarının yanında herkesin duyabileceği şekilde anlatıyordu. Caligula genellikle soğuk, kibirli, bencil ve deli olarak tasvir edilir. Söylendiğine göre karşı çıktığı bir grubun bir arena dolusu insan tarafından alkışlanması üzerine ağlayarak "Roma halkını istemiştim ancak sadece tek bir boynum var" demiştir. Yine söylendiğine göre arenada aslan ve kaplanlarla dövüşmek için yeterli suçlu kalmamışsa bazı izleyicileri arenaya attırmıştır. Hayatına karşı herhangi bir plan tertip edildiği zaman, söylendiğine göre komplocuların "belki de ölmekte olduklarını hissedebilecekleri çok sayıda küçük yarayla" öldürülmesini emretmiştir. Suetonius, onun sık sık "korktukları sürece bırakın benden nefret etsinler" dediğinden bahseder.¹²

Müşfik diktatörlük

Müşfik diktatörlük, sadece kendisinin veya taraftarlarının çıkarlarını gözetmeyerek toplumun bütününe fayda sağlamaya çalışan iyi niyetli diktatörleri ifade eder. İyi niyetli bir diktatör, referandum veya sınırlı güçle seçilmiş temsilciler gibi bazı demokratik karar verme mekanizmalarını geliştirebilir. Genellikle dönemleri boyunca veya sonrasında gerçek demokrasiye geçiş için hazırlıklar yaparlar.