cumhuriyet ne demek?

Cumhuriyet, hükûmet ya da devlet başkanının, halk tarafından belli bir süre için ve belirli yetkilerle seçildiği yönetim biçimidir. Egemenlik hakkının belli bir kişi veya aileye ait olduğu monarşi ve oligarşi kavramlarının karşıtıdır.

Etimolojik ve Tarihi Köken

Cumhuriyet kelimesi Arapça kökenli olup, 18. yüzyılda Osmanlı Türkçesinde türetilmiş bir isimdir. Arapça cumhur kökü "bir araya toplanma, topluluk oluşturma" anlamındayken, bu kökten türeyen <big>جمهور</big> (cumhūr) kelimesi ise "cemiyet, toplum, kamu" anlamına gelir. Cumhūr sözcüğüne yine Arapça'da aidiyet bildiren "iye" ekinin gelmesiyle "toplumun olan, kamuya ait" anlamına gelen "Cumhuriyet" kelimesi meydana gelmiştir. 18. yüzyıl Avrupa'sında monarşi ile yönetilmeyen Hollanda, İsviçre ve Fransa gibi ülkeleri tanımlayan Latince ** ve ** kelimesinin Türkçe çevirisi olarak benimsenmiştir.

Latince ** klâsik kullanımda "kamusal olan" anlamındadır. Bir topluluğa onların birleştirmek suretiyle halk olma özelliğini kazandıran, kamusal nesne anlamına gelir. Bu hâl monarşiye karşı, devlet başkanının halk tarafından seçildiği ve halk iradesince meşrulaştırıldığı devlet şekli anlamında kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti'nde cumhuriyet fikri ilk kez 1870'li yıllarda Genç Osmanlılar ve Midhat Paşa tarafından tartışılmış ancak açıkça savunulmamıştır.

<small>1815'te Avrupa ülkeleri.1 </small>	<small>1914'te Avrupa ülkeleri.2 </small>	<small>1930'da Avrupa ülkeleri.3 </small>	<small>1950'de Avrupa ülkeleri.4 </small>	<small>2015'te Avrupa ülkeleri.5 </small>

Bazı Çeşitleri

Cumhuriyet kavramı genel olarak temsilî demokrasinin uygulanmasını ifade eder. Federasyonların da cumhuriyet olarak anıldığı durumlara da rastlanır – Federal Almanya Cumhuriyeti 'nde olduğu gibi. Federasyonlarda tercih edilen daha çok başkanlık sistemidir. Ancak bu da kesin bir kural değildir. Başkanlık sistemi ayrı bir kategori olarak ele alındığında cumhuriyetler genel olarak ikiye ayrılır:

1. Etkin cumhurbaşkanlığı (yarı başkanlık): Başkanın geniş yetkileri olup başbakan üzerinde bağlayıcıdır. Kesin bir kural olmasa da genellikle halk tarafından seçilir.
2. Sembolik cumhurbaşkanlığı: Ülkeyi ve milleti temsil eden seçilmiş bir kişinin devletin başında bulunmasıdır. Sadece temsil yetkisi vardır. Kesin bir kural olmasa da çoğu zaman meclis tarafından seçilir. Fiilî idare görevi ve sorumluluğu yoktur. Tüm yetkiler başbakandadır.

Ayrıca bakınız

• Cumhuriyetçilik
• Demokrasi
• Milletler Topluluğu

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

Orijinal kaynak: cumhuriyet. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Osmanlı İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu Avrupa içinde sayılmıştır. İsviçre Konfederasyonu, Hamburg, Bremen, Lübeck, Frankfurt, San Marino, Kospaya ve İyonya Adaları Birleşik Devletleri gibi özgür imparatorluk şehirleri ve Alman Konfederasyonu ayrı olarak sayılmışlardır. (35 monarşi) ↩

2. Osmanlı İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu Avrupa içinde sayılmıştır. ↩

3. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa içinde sayılmış, Sovyetler Birliği tek bir cumhuriyet, Özgür İrlanda Devleti bağımsız bir monarşi, Vatikan seçimli monarşi, Macaristan Krallığı nominal monarşi olarak sayılmıştır. ↩

4. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa içinde sayılmış, Sovyetler Birliği tek bir cumhuriyet, Trieste Serbest Bölgesi bağımsız bir cumhuriyet, Vatikan seçimli monarşi, Franco İspanyası nominal monarşi olarak sayılmıştır. ↩

5. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa içinde sayılmış, Rusya Federasyonu tek bir cumhuriyet, Kosova Cumhuriyeti (çoğu Avrupa ülkesi tarafından tanındı) bağımsız bir cumhuriyet, Vatikan seçimli monarşi olarak sayılmıştır. Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Kazakistan haritada gösterilmemiş ve sayılmamıştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (Türkiye tarafından tanınmaktadır) ve tanınmamış bütün devletler sayıma dâhil edilmemiştir. ↩

Kategoriler