bihzâd ne demek?

Bihzâd: Fars Minyatür Sanatının Üstadı

Bihzâd (Farsça: بهزاد), yaklaşık 1450-1535 yılları arasında yaşamış, Timurlu ve Safevi dönemlerinin en önemli Fars minyatür sanatçılarından biridir. Özellikle Herat Okulu'nun gelişiminde büyük rol oynamış ve kendisinden sonraki nesilleri derinden etkilemiştir. Bihzâd, minyatür sanatına getirdiği yenilikler, figürlerin canlılığı ve kompozisyonlardaki ustalık ile tanınır.

Hayatı

Bihzâd'ın doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir, ancak kaynaklar yaklaşık olarak 1450 civarında doğduğunu belirtmektedir. Hayatının ilk yılları hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Yetim büyüdüğü ve Timurlu Sarayı'nda, dönemin ünlü sanatçılarının himayesinde yetiştiği düşünülmektedir.

• Herat Dönemi: Bihzâd'ın sanat hayatının en parlak dönemi, Herat'ta, Timurlu Sultanı Hüseyin Baykara'nın himayesinde geçmiştir. Burada saray nakkaşhanesinde çalışmış, birçok önemli esere imza atmıştır. Bihzâd, bu dönemde nakkaşhanenin başına getirilerek sanatçıların eğitiminden ve eserlerin kalitesinden sorumlu olmuştur.
• Safevi Dönemi ve Tebriz: 16. yüzyılın başlarında Safevi Şahı İsmail tarafından Tebriz'e davet edilen Bihzâd, burada da saray nakkaşhanesinin başına getirilmiştir. Bu dönemde sanat anlayışında bazı değişiklikler gözlemlenmiş, daha süslemeci ve canlı renklere yönelmiştir.

Bihzâd'ın ölüm tarihi de kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1535 civarında Tebriz'de öldüğü düşünülmektedir.

Sanatı ve Eserleri

Bihzâd, Fars minyatür sanatına getirdiği yeniliklerle tanınır. Geleneksel minyatür anlayışının aksine, figürlere daha gerçekçi ifadeler kazandırmış, kompozisyonlara hareket ve canlılık katmıştır.

• Temel Özellikleri:

  • Gerçekçilik: Figürlerin anatomik yapısına ve yüz ifadelerine önem vermiştir.
  • Hareket: Kompozisyonlara hareket katarak sahnelere dinamizm kazandırmıştır.
  • Renkler: Canlı ve parlak renkleri ustalıkla kullanmıştır.
  • Detaycılık: Nesnelerin ve figürlerin detaylarına büyük özen göstermiştir.
  • Kompozisyon: Karmaşık kompozisyonları ustalıkla düzenlemiştir.

• Önemli Eserleri:

  • Bostan Sûrnâmesi (1488): Sa'di'nin Bostan adlı eserine ait minyatürleri içerir. Bihzâd'ın erken dönem eserlerinden biridir.
  • Zafernâme (1467-68): Timur'un hayatını ve savaşlarını anlatan Zafernâme'nin minyatürleri Bihzâd'ın en önemli eserlerinden biridir.
  • Hamsé de Nizâmî (1494-95): Nizami Gencevi'nin Hamsé'si için yaptığı minyatürler, Bihzâd'ın olgunluk dönemi eserlerindendir.
  • Yusuf ve Züleyha: Bihzâd'a atfedilen bu eser, Yusuf ve Züleyha kıssasını konu alır.
  • Leyla ve Mecnun: Bihzâd'a atfedilen bu eser, Leyla ve Mecnun hikayesini konu alır.
  • Bâbürname Minyatürleri: Bâbür'ün hayatını anlatan Bâbürname'deki bazı minyatürlerin Bihzâd'ın atölyesinde yapıldığı düşünülmektedir.

Etkisi

Bihzâd, Fars minyatür sanatının gelişiminde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Kendisinden sonraki nesilleri derinden etkilemiş, birçok sanatçı Bihzâd'ın stilini takip etmiştir. Bihzâd'ın etkisi sadece Fars sanatıyla sınırlı kalmamış, Osmanlı ve Hint minyatür sanatlarını da etkilemiştir. Özellikle Nakşî gibi Osmanlı nakkaşları, Bihzâd'ın stilinden etkilenmiştir.

Bihzâd, günümüzde de minyatür sanatıyla ilgilenenler için önemli bir ilham kaynağıdır. Eserleri, dünyanın önde gelen müzelerinde sergilenmektedir.

Kaynakça

• Brend, Barbara. Islamic Art. Harvard University Press, 1991.
• Gray, Basil. Persian Painting. Skira, 1961.
• Hillenbrand, Robert. Islamic Art and Architecture. Thames & Hudson, 1999.