böbrek hastalığı ne demek?

Böbrek Hastalığı

Böbrek hastalığı, böbreklerin normal fonksiyonlarını yerine getirememesi durumunu ifade eden genel bir terimdir. Böbrekler, vücuttaki atık maddeleri filtrelemek, kan basıncını düzenlemek, elektrolit dengesini sağlamak ve hormon üretmek gibi hayati görevleri yerine getirirler. Böbrek hastalığı, akut (ani başlangıçlı) veya kronik (yavaş ilerleyen) olabilir ve çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir.

Sınıflandırma

Böbrek hastalığı temel olarak iki ana kategoriye ayrılır:

• Akut Böbrek Hasarı (ABH): Böbrek fonksiyonlarının aniden bozulmasıdır. Genellikle geçici bir durumdur ve tedaviyle düzelebilir. Ancak bazı durumlarda kalıcı hasara yol açabilir.
• Kronik Böbrek Hastalığı (KBH): Böbrek fonksiyonlarının zamanla, genellikle aylar veya yıllar içinde kademeli olarak azalmasıdır. KBH, ilerleyici bir hastalıktır ve son dönem böbrek yetmezliğine (SDBY) kadar ilerleyebilir.

Nedenleri

Böbrek hastalığının birçok farklı nedeni olabilir. En yaygın nedenler şunlardır:

• Diyabet (Şeker Hastalığı): Yüksek kan şekeri seviyeleri, böbreklerde hasara yol açabilir.
• Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon): Kontrolsüz yüksek tansiyon, böbrek damarlarına zarar verebilir.
• Glomerülonefrit: Böbreklerdeki glomerüllerin (filtreleme birimleri) iltihaplanmasıdır. Farklı nedenlerle ortaya çıkabilir.
• Polikistik Böbrek Hastalığı (PKBH): Böbreklerde çok sayıda kistin oluştuğu genetik bir hastalıktır.
• İlaçlar ve Toksinler: Bazı ilaçlar ve toksinler, böbreklere zarar verebilir. Özellikle ağrı kesiciler (NSAID'ler) ve bazı antibiyotikler risk oluşturabilir.
• Böbrek Taşları: Böbreklerde oluşan taşlar, idrar akışını engelleyerek böbrek hasarına yol açabilir.
• Prostat Büyümesi: Erkeklerde prostat büyümesi, idrar akışını engelleyerek böbreklere zarar verebilir.
• İdrar Yolu Enfeksiyonları: Tekrarlayan veya tedavi edilmeyen idrar yolu enfeksiyonları, böbreklerde hasara yol açabilir.
• Lupus: Bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırdığı otoimmün bir hastalıktır. Böbrekleri de etkileyebilir.
• Obezite: Obezite, böbrek hastalığı riskini artırır.
• Aile Öyküsü: Ailede böbrek hastalığı öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir.

Belirtileri

Böbrek hastalığının belirtileri, hastalığın evresine ve türüne bağlı olarak değişebilir. Erken evrelerde genellikle belirti görülmez. Belirtiler ortaya çıktığında şunları içerebilir:

• Yorgunluk ve Halsizlik: Böbrekler, kırmızı kan hücrelerinin üretimi için gerekli olan eritropoietin hormonunu üretirler. Böbrek hastalığı, bu hormonun üretimini azaltarak anemiye ve yorgunluğa neden olabilir.
• İdrar Miktarında Değişiklikler: İdrar miktarında artış veya azalma, özellikle geceleri sık idrara çıkma.
• İdrarda Kan: İdrarda kan görülmesi (hematüri).
• İdrarda Köpük: İdrarda aşırı köpüklenme, protein kaçağına işaret edebilir.
• Ayak Bileklerinde, Ayaklarda veya Ellerinde Şişlik: Vücutta sıvı birikmesi (ödem).
• Göz Çevresinde Şişlik: Özellikle sabahları göz çevresinde şişlik.
• Yüksek Tansiyon: Böbrekler, kan basıncını düzenlemede önemli bir rol oynarlar. Böbrek hastalığı, yüksek tansiyona neden olabilir.
• İştahsızlık ve Bulantı: Atık maddelerin vücutta birikmesi, iştahsızlığa ve bulantıya yol açabilir.
• Kaşıntı: Vücutta atık maddelerin birikmesi, kaşıntıya neden olabilir.
• Kas Krampları: Elektrolit dengesizliği, kas kramplarına yol açabilir.
• Nefes Darlığı: Akciğerlerde sıvı birikmesi, nefes darlığına neden olabilir.
• Uyku Problemleri: Böbrek hastalığı, uyku apnesi gibi uyku problemlerine yol açabilir.

Teşhis

Böbrek hastalığının teşhisi, bir dizi test ve değerlendirme ile konulur:

• Kan Testleri:
  • Kreatinin: Böbrek fonksiyonlarının bir göstergesidir. Yüksek kreatinin seviyeleri, böbrek fonksiyonlarının bozulduğunu gösterir.
  • Kan Üre Azotu (BUN): Böbrek fonksiyonlarının bir diğer göstergesidir.
  • Elektrolitler: Sodyum, potasyum, kalsiyum gibi elektrolit seviyeleri ölçülür.
  • Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFH): Böbreklerin kanı ne kadar iyi filtrelediğini gösteren bir ölçüdür. GFH, kreatinin seviyesi, yaş, cinsiyet ve ırk gibi faktörler kullanılarak hesaplanır.
• İdrar Testleri:
  • İdrar Tahlili: İdrarda protein, kan, şeker ve diğer anormalliklerin varlığı araştırılır.
  • İdrar Protein/Kreatinin Oranı: Böbreklerden ne kadar protein sızdığını gösterir.
  • 24 Saatlik İdrar Toplama: İdrardaki protein miktarının daha doğru bir şekilde ölçülmesini sağlar.
• Görüntüleme Testleri:
  • Ultrason: Böbreklerin boyutunu, şeklini ve yapısını değerlendirmek için kullanılır.
  • Bilgisayarlı Tomografi (BT): Böbreklerdeki anormallikleri (kistler, tümörler, taşlar) tespit etmek için kullanılır.
  • Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Böbreklerin ve çevresindeki dokuların daha ayrıntılı görüntülerini sağlar.
• Böbrek Biyopsisi: Böbrek dokusundan küçük bir örnek alınarak mikroskop altında incelenir. Bu, böbrek hastalığının nedenini belirlemeye ve tedavi planını yönlendirmeye yardımcı olabilir.

Tedavi

Böbrek hastalığının tedavisi, hastalığın nedenine, evresine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Tedavinin amaçları şunlardır:

• Böbrek Fonksiyonlarının Korunması: Böbrek hasarının ilerlemesini yavaşlatmak veya durdurmak.
• Belirtilerin Kontrol Altına Alınması: Yorgunluk, şişlik, yüksek tansiyon gibi belirtileri hafifletmek.
• Komplikasyonların Önlenmesi: Kalp hastalığı, anemi, kemik hastalığı gibi komplikasyonları önlemek.

Tedavi yöntemleri şunları içerebilir:

• İlaçlar:
  • ACE İnhibitörleri ve ARB'ler: Kan basıncını düşürmeye ve böbrek hasarının ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olurlar.
  • Diüretikler (İdrar Söktürücüler): Vücuttaki fazla sıvıyı atmaya ve şişliği azaltmaya yardımcı olurlar.
  • Fosfat Bağlayıcılar: Kanda yüksek fosfat seviyelerini düşürmeye yardımcı olurlar.
  • Eritropoietin Uyarıcı Ajanlar (ESA'lar): Anemiyi tedavi etmeye yardımcı olurlar.
  • D Vitamini Takviyeleri: Kemik sağlığını korumaya yardımcı olurlar.
• Diyet:
  • Tuz Kısıtlaması: Yüksek tansiyonu kontrol etmeye ve sıvı birikmesini azaltmaya yardımcı olur.
  • Protein Kısıtlaması: Böbreklerin yükünü azaltmaya yardımcı olur. Ancak yeterli protein alımı da önemlidir.
  • Potasyum ve Fosfor Kısıtlaması: Kanda yüksek potasyum ve fosfor seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olur.
• Sıvı Kısıtlaması: Vücutta sıvı birikmesini önlemeye yardımcı olur.
• Diyaliz: Böbrekler yeterince çalışmadığında, kanı filtrelemek için kullanılan bir tedavidir. İki ana türü vardır:
  • Hemodiyaliz: Kanın vücut dışında bir makine aracılığıyla filtrelenmesi.
  • Periton Diyalizi: Karın boşluğuna bir kateter yerleştirilerek, karın zarı aracılığıyla kanın filtrelenmesi.
• Böbrek Nakli: Son dönem böbrek yetmezliği olan hastalar için bir tedavi seçeneğidir. Sağlıklı bir böbrek, bir donörden alınarak hastaya nakledilir.

Önleme

Böbrek hastalığını önlemek veya ilerlemesini yavaşlatmak için yapılabilecekler şunlardır:

• Diyabet ve Yüksek Tansiyonu Kontrol Altında Tutmak: Kan şekeri ve tansiyon seviyelerini düzenli olarak kontrol etmek ve gerekli tedavileri uygulamak.
• Sağlıklı Beslenmek: Tuz, doymuş yağ ve işlenmiş gıdaları sınırlamak, meyve, sebze ve tam tahılları daha fazla tüketmek.
• Düzenli Egzersiz Yapmak: Sağlıklı bir kiloyu korumak ve kan basıncını kontrol etmeye yardımcı olur.
• Sigara İçmemek: Sigara, böbrek damarlarına zarar verebilir.
• Ağrı Kesicileri (NSAID'ler) Dikkatli Kullanmak: Bu ilaçları uzun süreli ve yüksek dozlarda kullanmaktan kaçınmak.
• Yeterli Su İçmek: Böbreklerin düzgün çalışmasına yardımcı olur.
• Düzenli Kontroller Yaptırmak: Özellikle risk altında olan kişilerin (diyabet, yüksek tansiyon, ailede böbrek hastalığı öyküsü olanlar) düzenli olarak böbrek fonksiyonlarını kontrol ettirmesi önemlidir.
• Obeziteden Kaçınmak: Obezite böbreklere ek yük bindirir.

Prognoz

Böbrek hastalığının prognozu, hastalığın nedenine, evresine, şiddetine ve tedaviye yanıtına bağlı olarak değişir. Erken teşhis ve uygun tedavi ile böbrek hasarının ilerlemesi yavaşlatılabilir ve komplikasyonlar önlenebilir. Son dönem böbrek yetmezliği gelişen hastalarda diyaliz veya böbrek nakli gibi yaşam kurtarıcı tedaviler gereklidir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Böbrek hastalığı olan kişiler için yaşam tarzı değişiklikleri, hastalığın yönetimi ve ilerlemesinin yavaşlatılması açısından önemlidir. Bu değişiklikler şunları içerebilir:

• Diyet: Doktor veya diyetisyen tarafından önerilen diyete uymak.
• Egzersiz: Düzenli olarak doktorun önerdiği egzersizleri yapmak.
• Stres Yönetimi: Stresi azaltmak için yoga, meditasyon gibi teknikler uygulamak.
• Uyku: Yeterli ve düzenli uyku uyumak.
• İlaçları Düzenli Kullanmak: Doktorun reçete ettiği ilaçları düzenli olarak kullanmak ve yan etkileri hakkında bilgi sahibi olmak.
• Doktor Kontrollerini İhmal Etmemek: Düzenli olarak doktor kontrolüne gitmek ve böbrek fonksiyonlarını takip etmek.