Ağaç, botanikte çoğu türünde dalları ve yaprakları destekleyen uzun bir sürgüne ya da gövdeye sahip çok yıllık bir bitkidir. Ağaç tanımı, bazı kullanımlarda sadece ikincil büyüme gösteren odunsu bitkileri, kereste olarak kullanılabilen bitkileri ya da belirli bir yüksekliğin üzerindeki bitkileri kapsayacak şekilde daha dar olabilir. Daha geniş tanımlarda ise uzun palmiyeler, eğrelti ağaçları, muz ağaçları ve bambular da birer ağaç olarak kabul edilir. Ağaçlar taksonomik bir grup değildir ancak güneş ışığı için rekabet etmek adına diğer bitkilerden daha fazla yükseğe çıkmanın bir yolu olarak birbirinden bağımsız şekilde evrimleşip gövde ve dallar kazanan çeşitli bitki türlerini içermektedir. Ağaçlar uzun ömürlü olma eğilimindedir ve bazıları birkaç bin yıl yaşar. 370 milyon yıldır ağaçlar dünya üzerindeki varlığını sürdürmektedir. Dünyada yaklaşık üç trilyon kadar olgunluğa erişmiş ağaç olduğu tahmin edilmektedir.1 Aynı zamanda oksijen sağlayan bitkilerde ağaçlardır. Temiz oksijen için ağaç dikilmesi gerekir. Aynı zamanda ağaçlar heyelan, toprak kayması, sel gibi felaketleri de engeller. Yağmur yağması için daha fazla ağaç dikilmesi gerekir. Ağaçların birçok türü vardır. Ağaç ev gibi yapılar için meşe ağacı kullanılması daha iyi olur. Çam ağaçları da aynı şekilde ormanda meşe ağaçları ile bulunur. Çam ağaçları çok çabuk tutuşur ve orman yangını büyür. Bu yangınların sebebi daha çok sigara izmariti, cam şişe, sönmeyen kamp ateşi vb. şeylerden dolayı olmaktadır. Yangın doğal sebeplerden de olmaktadır. Güneş ışınları da yangını tetikler.
"Ağaç" terimi genel bir deyiş olarak kullanılıyor olsa da bir ağacın ne olduğuna dair ne botanik olarak ne de ortak dilde evrensel olarak kabul görmüş kesin bir tanım yoktur.23 En geniş anlamıyla ağaç, fotosentetik yapraklarını veya dallarını yerden belirli bir mesafe üzerinde destekleyen, genel olarak uzun bir sürgüne ya da gövdeye sahip herhangi bir bitkidir. Genellikle yükseklikleriyle tanımlanır.4 0,5 ila 5 m arasındaki bitkiler çalı olarak adlandırıldığından, ağaçların minimum yüksekliği sadece kabaca tanımlanmaktadır.5 Papaya ve muz ağacı gibi büyük otsu bitkiler bu geniş anlam dahilinde birer ağaç olarak kabul edilirler.67
Gövdesinden enine kesilen bir ağaç incelenecek olursa, en dışta kabuk, sonra yıllık halkaları meydana getiren hücre tabakaları ve en içte de öz kısım görülür.
Bir ağacın gerçekten canlı olan biricik kısmı, kabuğun altında odunun yüzeyindeki ince bir hücre tabakasıdır. Buna katman doku tabakası (kambiyum, soymuk) denir. Bu tabaka ağacı geliştiren ve büyümesini sağlayan tabakadır. Genç bir ağaca çivi çakıldığında veya ağaç bir dal verdiğinde, çivinin ve dalın yerden yüksekliği hiç değişmez.
Ağaçların boyları ve yükseklikleri bir hayli değişiklik gösterir. Boyları 3 metreden 140 metreye kadar; yaşları 30-40 yıldan 5000 yıla kadar olan ağaçlara rastlanmaktadır. Dünyanın en yaşlı ve yüksek ağaçlarından olan ve ABD'de Sierra Nevada Dağlarında bulunan sekoyalar (Sequoia) yüz on metre yüksekliğe ve 7 m çapa erişebilir. Bunların yaşları da 4000 yılı bulmaktadır.8 Avustralya'da yüksek boylu ormanlar meydana getiren okaliptüs ağaçları da 100 metreyi bulmaktadır. Ağaçların yaşı bir hayli farklılık göstermektedir. Son yıllarda dünyanın en yaşlı ağacının higori çamı (Pirus aristata) olduğu belirlenmiştir.9
Her yaprak, kendini dışarıya karşı koruyacak çok etkili bir tabaka ile sıkı sıkıya örtülüdür. Hava, yaprakların altındaki çok küçük deliklerden stomaya girebilir. Suyun buharlaşması da, yine bu deliklerden (por) sağlanır. Yaprak ihtiyaca göre bu delikleri açar veya kapatır. Ağaç kabuğu çok etkili bir su geçirmez zırhtır. Bir ağaç, su buharının dışarı sızmasına karşı baştan aşağı bu tabaka ile örtülüdür.
Bütün canlı varlıklar gibi ağacın da dokularının arasında devamlı bir su dolaşımı olur. Bu su dolaşımının sağlanabilmesi için ağacın devamlı ve yeterli miktarda suya ihtiyacı vardır.
Bazı büyük ağaç türleri, ihtiyacı olan suyu 50 metrenin üzerinde bir yüksekliğe çıkarmak mecburiyetindedir. Bu hadisede önemli olan birinci kuvvet kılcallık olayıdır. Odun boruları demetlerinde 20 metreye kadar etkilidir. İkinci kuvvet ise, kök basıncıdır. Bu basınç ile ağaçta su 30 metre kadar yüksekliğe çıkarılabilmektedir. Bir diğer önemli kuvvet de yapraklardan suyun buharlaşması (terleme) ile meydana gelen emme kuvvetidir. Buna kohezyon gerilimi de denir. Terlemenin (transpirasyon) büyük kısmı gözeneklerle, az bir kısmı da diğer yüzeylerle sağlanır.10 Kohezyon kuvveti su moleküllerini birbirine bağlar. Bu gerilim, suyun kopmayan bir sütun hâlinde yükselmesini sağlar. Sekoya gibi yüksekliği 100 metreyi bulan dev ağaçlarda su tepelere kadar kohezyon kuvvetiyle yükselir.
Toprağa düşen tohumdan en önce fide meydana gelir. Fide bir yıl sonra fidan halini alır. Hücrelerinin çoğalmasıyla dal ve yapraklar, gövde ve kök olarak üç parçadan ibaret bir ağacın küçük bir modeli olur. Her yıl ağacın dallarında ve köklerinde yeni sürgünler çıkarken, gövdede de bir tane yıllık halka meydana gelir. Bu halkalar, ağacın enine büyüyerek yaptığı odun tabakasıdır. Yağışı bol yıllarda, geniş bir halka; kurak geçen yıllarda ise, ince ve küçük bir halka meydana gelir. Bu sayede ağaç türlerinin yaşı halka sayısı sayılarak hesaplanabilmektedir.
Ağaçlar günlük hayatta çeşitli ve yaygın olarak kullanılırlar. Kâğıt yapımından mobilya yapımına, meyvelerinin besin olarak kullanımından süs ağaçlarına ve keresteye kadar, sayısız kullanım alanı vardır. Ormanlar ise, bir memleketin iklimini ve ekonomisini etkileyecek kadar önemlidir.
Türkiye ormanlarında yaklaşık 150 ağaç türü bulunmaktadır. Bunlar;
''Diğer yapraklılar
Acacia, Akasya
Actinostrobus, Servi çamı
Athrotaxis, Tasmanya sediri
Aesculus, At kestanesi
Agathis
Ailanthus, Kokarağaç
Albizia, Gülibrişim
Araucaria, Arokarya
Aucuba, Akuba
Austrocedrus, Şili sediri
Berberis, Kadıntuzluğu
Biota Doğu mazısı
Broussonetia, Kağıt dutu
Buxus, Şimşir
Calocedrus, Su sediri
Camellia
Carpinus, Gürgen
Carya
Castanopsis
Catalpa, Katalpa
Cathaya
Cephalotaxus
Celtis, Çitlenbik
Ceratonia, Keçiboynuzu
Cercidiphyllum, Katsura ağacı
Cercis, Erguvan
Chamaecyparis, Yalancı servi
Clematis, Akasma
Corylus, Fındık
Cotinus, Sumak
Cotoneaster, Dağ muşmulası
Crataegus, Alıç
Cryptomeria, Japon çamı
Cunninghamia, Tırpan ağacı
Cupressocyparis, Melez servi
Cupressus, Servi
Cydonia, Ayva
Daphne
Dalbergia, Pelesenk ağaçları
Diospyros, Trabzon hurması, Abanoz
Dipteronia
Elaeagnus, İğde
Eriobotrya, Malta eriği
Eucalyptus, Okaliptüs
Euonymus, Papazkülahı
Ficus, İncir
Fitzroya Patagonya servisi
Forsythia, Altınçanak
Fraxinus, Dişbudak
Fuchsia, Küpe çiçeği
Ginkgo, Mabet ağacı
Gleditsia, Yabani keçiboynuzu
Hedera, Sarmaşık
Hibiscus, Ağaçhatmi
Hippophae, Yalancı iğde
Hydrangea, Ortanca
İlex, Çobanpüskülü
Jacaranda
Jasminum, Yasemin
Juglans, Ceviz
Kalmia
Keteeleria, Yalancı göknar
Koelreuteria, Fener ağacı
Laburnum, Sarısalkım
Lagerstromeia, Oya ağacı
Larix, Melez
Laurus, Defne
Ligustrum, Kurtbağrı
Liquidambar, Sığla ağacı
Liriodendron, Lale ağacı
Lithocarpus
Lonicera, Hanımeli
Maclura, Yalancı portakal ağacı
Magnolia, Manolya
Mahonia, Sarıboya ağacı
Malus, Çiçek elması
Melia, Tespih ağacı
Mespilus, Muşmula
Metasequoia, Su ladini
Microbiota
Morus, Dut
Myrtus, Mersin
Nerium, Zakkum
Nothofagus, Yalancı kayın
Olea, Zeytin
Osmanthus
Ostrya, Kayacık
Paulownia Pavlonya, İmparator pavlonyası
Phellodendron, Mantar ağacı
Phillyrea, Akçakesme
Phoenix, Hurma
Pinus, Çam
Pistacia, Sakız ağacı, Menengiç
Pittosporum
Platanus, Çınar
Podocarpus Taşporsuğu
Pseudolarix, Yalancı melez
Pseudotaxus Çin yalancıporsuğu
Pseudotsuga, Duglas göknarı
Pterocarya, Kanatlı ceviz
Punica, Nar
Pyracantha, Ateşdikeni
Pyrus, Armut
Reklam, Reklam Ağacı
Rhamnus, Cehri
Robinia, Yalancı akasya
Sambucus, Mürver
Sassafras
Sciadopitys, Japon şemsiye çamı
Sequoia, Sekoya
Sequoiadendron, Mamut ağacı
Sophora, Sofora
Sorbus, Üvez
Syringa, Leylak
Taiwania
Tamarix, Ilgın
Taxodium, Bataklık servisi
Taxus, Porsuk
Tetraclinis Berberistan mazısı
Thuja, Mazı
Thujopsis, Yalancı mazı
Tilia, Ihlamur
Torreya
Tsuga, Suga
Vaccinum, Yaban mersini
Viburnum, Kartopu
Washingtonia, Kanarya palmiyesi
Wisteria, Morsalkım
Yucca, Avize ağacı
Zelkova, Zelkova
Ziziphus, Hünnap
Orijinal kaynak: ağaç. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page