İşte araştırma etiği hakkında kapsamlı bir makale:
# Araştırma Etiği
**Araştırma etiği**, bilimsel araştırmaların yürütülmesi sırasında uyulması gereken ahlaki ilke ve kurallar bütünüdür. Bu ilkeler, araştırmanın dürüst, şeffaf, saygılı ve hesap verebilir bir şekilde yapılmasını sağlamayı amaçlar. Araştırma etiği, sadece sonuçların doğruluğunu değil, aynı zamanda araştırmaya katılanların ve toplumun genel refahını da korumayı hedefler.
## İçindekiler
1. [Giriş](#giriş)
2. [Araştırma Etiğinin Temel İlkeleri](#araştırma-etiğinin-temel-ilkeleri)
* [Dürüstlük](#dürüstlük)
* [Objektiflik](#objektiflik)
* [Dürüstlük](#dürüstlük)
* [Özen](#özen)
* [Şeffaflık](#şeffaflık)
* [Gizlilik](#gizlilik)
* [Fikri Mülkiyet Haklarına Saygı](#fikri-mülkiyet-haklarına-saygı)
* [Sorumluluk](#sorumluluk)
3. [Araştırma Etiği İhlalleri](#araştırma-etiği-ihlalleri)
* [Uydurma (Fabrication)](#uydurma-fabrication)
* [Tahrifat (Falsification)](#tahrifat-falsification)
* [İntihal (Plagiarism)](#intihal-plagiarism)
* [Tekrar Yayım (Duplicate Publication)](#tekrar-yayım-duplicate-publication)
* [Yazarlık Hakkı Sorunları](#yazarlık-hakkı-sorunları)
* [Çıkar Çatışması (Conflict of Interest)](#çıkar-çatışması-conflict-of-interest)
4. [İnsan Araştırmalarında Etik](#İnsan-araştırmalarında-etik)
* [Bilgilendirilmiş Onam (Informed Consent)](#bilgilendirilmiş-onam-informed-consent)
* [Gizlilik ve Mahremiyetin Korunması](#gizlilik-ve-mahremiyetin-korunması)
* [Risk ve Fayda Değerlendirmesi](#risk-ve-fayda-değerlendirmesi)
* [Savunmasız Grupların Korunması](#savunmasız-grupların-korunması)
5. [Hayvan Araştırmalarında Etik](#hayvan-araştırmalarında-etik)
* [3R Prensibi (Replacement, Reduction, Refinement)](#3r-prensibi-replacement-reduction-refinement)
* [Hayvan Refahı](#hayvan-refahı)
* [Etik Kurulların Rolü](#etik-kurulların-rolü)
6. [Araştırma Etiği Kurulları](#araştırma-etiği-kurulları)
7. [Sonuç](#sonuç)
8. [Ayrıca Bakınız](#ayrıca-bakınız)
9. [Kaynakça](#kaynakça)
## 1. Giriş
Bilimsel araştırmalar, toplumun ilerlemesi ve insanlığın refahı için kritik öneme sahiptir. Ancak bu araştırmaların etik ilkelere uygun olarak yürütülmesi, hem araştırmanın güvenilirliği hem de katılımcıların haklarının korunması açısından büyük önem taşır. Araştırma etiği, araştırmacıların kararlarını ve eylemlerini yönlendiren bir pusula görevi görür. Bu rehber, araştırmacıların etik açıdan doğru kararlar almasına yardımcı olurken, aynı zamanda araştırmanın şeffaflığını ve hesap verebilirliğini de artırır.
## 2. Araştırma Etiğinin Temel İlkeleri
Araştırma etiği, bir dizi temel ilkeye dayanır. Bu ilkeler, araştırmanın her aşamasında dikkate alınmalı ve uygulanmalıdır.
### Dürüstlük
Araştırmacılar, tüm araştırma süreçlerinde dürüst olmalıdır. Verileri uydurmamalı, tahrif etmemeli veya yanlış yorumlamamalıdır. Araştırma sonuçlarını olduğu gibi sunmalı ve yanıltıcı ifadelerden kaçınmalıdır.
### Objektiflik
Araştırmacılar, araştırma süreçlerinde tarafsız ve objektif olmalıdır. Kendi önyargılarından, kişisel çıkarlarından veya dış etkilerden bağımsız olarak hareket etmelidir. Araştırma sonuçlarını etkileyebilecek herhangi bir çıkar çatışmasını açıkça belirtmelidir. [Çıkar Çatışması](https://www.nedemek.page/kavramlar/çıkar%20çatışması)
### Özen
Araştırmacılar, araştırmalarını dikkatli ve titizlikle yürütmelidir. Hata yapmaktan kaçınmak için gerekli tüm önlemleri almalı ve araştırma protokollerine sıkı sıkıya uymalıdır. Veri toplama, analiz ve yorumlama süreçlerinde yüksek standartları korumalıdır.
### Şeffaflık
Araştırmacılar, araştırma süreçlerini ve sonuçlarını açık ve şeffaf bir şekilde paylaşmalıdır. Araştırma metodolojilerini, veri kaynaklarını ve analiz yöntemlerini detaylı olarak açıklamalıdır. Araştırma sonuçlarını yayınlarken, tüm bulguları (olumlu ve olumsuz) rapor etmelidir.
### Gizlilik
Araştırmacılar, araştırmaya katılanların gizliliğini ve mahremiyetini korumalıdır. Katılımcıların kimliklerini ifşa etmemeli ve kişisel verilerini güvenli bir şekilde saklamalıdır. Veri paylaşımı yaparken, anonimleştirme tekniklerini kullanmalı ve katılımcıların iznini almalıdır. [Anonimleştirme](https://www.nedemek.page/kavramlar/anonimleştirme)
### Fikri Mülkiyet Haklarına Saygı
Araştırmacılar, başkalarının fikri mülkiyet haklarına saygı göstermelidir. İntihalden kaçınmalı ve başkalarının çalışmalarını uygun şekilde kaynak göstermelidir. Araştırma sonuçlarını yayınlarken, telif haklarına riayet etmeli ve gerekli izinleri almalıdır. [Fikri Mülkiyet](https://www.nedemek.page/kavramlar/fikri%20mülkiyet)
### Sorumluluk
Araştırmacılar, araştırmalarının sonuçlarından ve etkilerinden sorumludur. Araştırmalarının etik sonuçlarını dikkate almalı ve olası zararları en aza indirmek için çaba göstermelidir. Araştırma sonuçlarının kötüye kullanılmasını önlemek için gerekli önlemleri almalı ve toplumun yararını gözetmelidir.
## 3. Araştırma Etiği İhlalleri
Araştırma etiği ihlalleri, bilimsel araştırmaların güvenilirliğini ve bütünlüğünü zedeleyen ciddi sorunlardır. Bu ihlaller, araştırmacıların kariyerlerini ve bilimsel topluluğun itibarını olumsuz etkileyebilir.
### Uydurma (Fabrication)
Uydurma, olmayan verileri veya sonuçları yaratmak ve bunları gerçekmiş gibi sunmaktır. Bu, araştırmanın en ciddi ihlallerinden biridir ve bilimsel dürüstlüğe büyük bir darbe vurur.
### Tahrifat (Falsification)
Tahrifat, mevcut verileri veya sonuçları değiştirmek, manipüle etmek veya yanlış yorumlamaktır. Bu, araştırmanın sonuçlarını çarpıtarak bilimsel gerçeği gizlemeye yönelik bir eylemdir.
### İntihal (Plagiarism)
İntihal, başkalarının fikirlerini, metinlerini, verilerini veya diğer çalışmalarını kendi eseriymiş gibi sunmaktır. Bu, fikri mülkiyet haklarına saygısızlık ve bilimsel dürüstlüğe aykırı bir davranıştır. [İntihal](https://www.nedemek.page/kavramlar/intihal)
### Tekrar Yayım (Duplicate Publication)
Tekrar yayım, aynı araştırma sonuçlarını birden fazla yayında sunmaktır. Bu, bilimsel literatürü gereksiz yere şişirerek kaynakların israfına yol açar ve bilimsel iletişimi zorlaştırır.
### Yazarlık Hakkı Sorunları
Yazarlık hakkı sorunları, bir araştırmaya katkıda bulunan kişilerin yazarlık sıralaması veya yazarlık hakkının verilmemesi gibi durumları içerir. Yazarlık, araştırmaya önemli katkılarda bulunan kişilere verilmelidir ve yazarlık sıralaması, katkı düzeyini yansıtmalıdır.
### Çıkar Çatışması (Conflict of Interest)
Çıkar çatışması, bir araştırmacının kişisel veya finansal çıkarlarının, araştırmanın sonuçlarını etkileyebileceği durumlardır. Araştırmacılar, herhangi bir çıkar çatışmasını açıkça belirtmeli ve bu çatışmayı yönetmek için gerekli önlemleri almalıdır.
## 4. İnsan Araştırmalarında Etik
İnsan araştırmaları, katılımcıların haklarının ve refahının korunmasını gerektiren özel etik kaygıları içerir. İnsan araştırmalarında etik ilkeler, katılımcıların saygılı, adil ve güvenli bir şekilde muamele görmesini sağlamayı amaçlar.
### Bilgilendirilmiş Onam (Informed Consent)
Bilgilendirilmiş onam, katılımcıların bir araştırmaya katılmadan önce araştırma hakkında yeterli bilgiye sahip olmalarını ve gönüllü olarak katılma kararı vermelerini sağlayan bir süreçtir. Katılımcılara araştırmanın amacı, yöntemleri, beklenen faydaları, olası riskleri ve hakları hakkında açık ve anlaşılır bir şekilde bilgi verilmelidir. Katılımcılar, istedikleri zaman araştırmadan çekilme hakkına sahip olmalıdır. [Bilgilendirilmiş Onam](https://www.nedemek.page/kavramlar/bilgilendirilmiş%20onam)
### Gizlilik ve Mahremiyetin Korunması
Araştırmacılar, araştırmaya katılanların gizliliğini ve mahremiyetini korumalıdır. Katılımcıların kimliklerini ifşa etmemeli ve kişisel verilerini güvenli bir şekilde saklamalıdır. Veri paylaşımı yaparken, anonimleştirme tekniklerini kullanmalı ve katılımcıların iznini almalıdır.
### Risk ve Fayda Değerlendirmesi
Araştırmacılar, insan araştırmalarında olası riskleri ve faydaları dikkatlice değerlendirmelidir. Araştırmanın potansiyel faydaları, katılımcılara yönelik risklerden daha ağır basmalıdır. Riskleri en aza indirmek ve faydaları en üst düzeye çıkarmak için gerekli tüm önlemler alınmalıdır.
### Savunmasız Grupların Korunması
Savunmasız gruplar (örneğin, çocuklar, yaşlılar, engelliler, mahkumlar), araştırmaya katılma konusunda özel risklerle karşılaşabilirler. Araştırmacılar, bu grupların haklarını ve refahını korumak için ek önlemler almalıdır. Savunmasız grupların araştırmaya katılımı, etik kurullar tarafından titizlikle incelenmeli ve onaylanmalıdır. [Savunmasız Gruplar](https://www.nedemek.page/kavramlar/savunmasız%20gruplar)
## 5. Hayvan Araştırmalarında Etik
Hayvan araştırmaları, bilimsel bilgiye önemli katkılar sağlayabilir, ancak hayvanların refahı ve etik açıdan kabul edilebilir muamele görmesi de büyük önem taşır. Hayvan araştırmalarında etik ilkeler, hayvanların acı çekmesini en aza indirmeyi, refahlarını sağlamayı ve araştırmaların etik açıdan haklı çıkarılabilir olmasını amaçlar.
### 3R Prensibi (Replacement, Reduction, Refinement)
3R prensibi, hayvan araştırmalarında etik karar alma sürecinde temel bir rehberdir. Bu prensip, üç ana ilkeyi içerir:
* **Replacement (Yerine Koyma):** Mümkün olduğunca hayvanların yerine alternatif yöntemler (örneğin, hücre kültürü, bilgisayar modellemesi) kullanmak.
* **Reduction (Azaltma):** Araştırmada kullanılan hayvan sayısını, bilimsel geçerliliği tehlikeye atmadan en aza indirmek.
* **Refinement (İyileştirme):** Hayvanların maruz kaldığı acıyı, stresi ve rahatsızlığı en aza indirmek için araştırma yöntemlerini iyileştirmek.
### Hayvan Refahı
Araştırmacılar, hayvanların refahını sağlamak için gerekli tüm önlemleri almalıdır. Hayvanlara uygun barınma, beslenme, veteriner bakımı ve sosyal etkileşim imkanları sağlanmalıdır. Hayvanların acı çekmesini en aza indirmek için ağrı kesiciler ve anestezi kullanılmalıdır. Ötenazi, insancıl yöntemlerle yapılmalıdır.
### Etik Kurulların Rolü
Hayvan araştırmaları, etik kurullar tarafından titizlikle incelenmeli ve onaylanmalıdır. Etik kurullar, araştırmanın bilimsel gerekçesini, potansiyel faydalarını, hayvanlara yönelik risklerini ve 3R prensibine uygunluğunu değerlendirir. Etik kurullar, hayvanların refahını korumak ve araştırmanın etik açıdan kabul edilebilir olmasını sağlamak için önemli bir rol oynar.
## 6. Araştırma Etiği Kurulları
**Araştırma Etiği Kurulları (AEK)**, araştırmaların etik ilkelere uygun olarak yürütülmesini sağlamak amacıyla kurulan bağımsız komitelerdir. AEK'lar, araştırmaların tasarımını, metodolojisini, katılımcıların haklarını ve refahını değerlendirir. Araştırmacıların etik sorunları çözmelerine yardımcı olur ve araştırma süreçlerini denetler.
AEK'ların temel görevleri şunlardır:
* Araştırma protokollerini incelemek ve onaylamak
* Araştırmanın etik açıdan uygunluğunu değerlendirmek
* Katılımcıların haklarını ve refahını korumak
* Araştırmacılara etik danışmanlık hizmeti sunmak
* Araştırma etiği ihlallerini soruşturmak
Türkiye'de, üniversitelerde ve hastanelerde **Yerel Etik Kurullar (YEK)** bulunmaktadır. Ayrıca, Sağlık Bakanlığı bünyesinde **Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK)** tarafından onaylanan merkezi etik kurullar da mevcuttur.
## 7. Sonuç
Araştırma etiği, bilimsel araştırmaların dürüst, şeffaf, saygılı ve hesap verebilir bir şekilde yürütülmesini sağlamak için vazgeçilmezdir. Araştırmacılar, etik ilkelere uymak, katılımcıların haklarını korumak ve toplumun refahını gözetmekle yükümlüdür. Araştırma etiği ihlalleri, bilimsel araştırmaların güvenilirliğini ve bütünlüğünü zedeler ve bu nedenle ciddiye alınmalıdır. Araştırma etiği kurulları, araştırmaların etik ilkelere uygunluğunu denetleyerek bilimsel araştırmaların kalitesini ve güvenilirliğini artırmaya katkıda bulunur. [Bilimsel Araştırma](https://www.nedemek.page/kavramlar/bilimsel%20araştırma)
## 8. Ayrıca Bakınız
* [Bilim Etiği](https://www.nedemek.page/kavramlar/bilim%20etiği)
* [Biyoetik](https://www.nedemek.page/kavramlar/biyoetik)
* [Akademik Dürüstlük](https://www.nedemek.page/kavramlar/akademik%20dürüstlük)
## 9. Kaynakça
* Resnik, D. B. (2015). *What is ethics in research & why is it important?* National Institute of Environmental Health Sciences.
* Shamoo, A. E., & Resnik, D. B. (2015). *Responsible conduct of research*. Oxford University Press.
* The Belmont Report. (1979). *Ethical principles and guidelines for the protection of human subjects of research*. The National Commission for the Protection of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research.
Bu markdown formatındaki makale, araştırma etiği hakkında kapsamlı bir genel bakış sunmaktadır. İçeriğindeki bağlantılar, ilgili konulara daha fazla derinlemesine bilgi edinmek isteyen okuyucular için ek kaynaklar sağlamaktadır. Umarım bu işinize yarar!