Anaksagoras, Klazomenai'li (günümüzdeki Urla yakınları) Antik Yunan filozofu. Doğa felsefecisi olarak kabul edilir ve özellikle evrenin temel prensipleri ve madde üzerine geliştirdiği özgün görüşleriyle tanınır.
Anaksagoras, MÖ 510 civarında, o dönemde İyonya Birliği'ne bağlı olan Klazomenai'de doğdu. Hayatının önemli bir bölümünü Atina'da geçirdi ve burada Perikles ile yakın bir dostluk kurdu. Bu dostluk, Anaksagoras'ın Atina'da felsefesini yaymasına olanak sağladı. Ancak, güneş ve ayın tanrısal varlıklar olmadığını, bunların sadece kızgın taşlar olduğunu iddia etmesi, dinsel inançlara aykırı bulunarak dinsizlik suçlamasıyla karşı karşıya kalmasına neden oldu. Bu suçlama nedeniyle Atina'dan ayrılmak zorunda kaldı ve Lampsakos'a (günümüzdeki Lapseki) yerleşti, burada hayatının geri kalanını geçirdi.
Anaksagoras, felsefesiyle birçok önemli filozofu etkilemiştir. Özellikle Sokrates ve Euripides üzerinde derin bir etki bıraktığı düşünülmektedir.
Anaksagoras'ın felsefesinin temelinde, evrenin sonsuz sayıda küçük, bölünemez parçacıklardan (tohumlardan) oluştuğu düşüncesi yatar. Bu parçacıklara tohumlar (Yunanca: sperma) veya her şeyin içinde her şey (Yunanca: "en panti panti") adını vermiştir.
Anaksagoras'a göre, başlangıçta her şey kaotik bir karışım halindeydi. Daha sonra, Nous (akıl veya zeka) adı verilen bir güç, bu karışımı düzenlemeye başlamıştır. Nous, her şeyi bilen, her şeyi harekete geçiren ve her şeye nüfuz eden evrensel bir ilkedir. Nous'un etkisiyle, parçacıklar ayrışmaya ve bir araya gelmeye başlayarak, evrendeki düzeni ve çeşitliliği oluşturmuştur.
Anaksagoras, her şeyin tohumlardan oluştuğunu ve her şeyde her şeyden bir parça bulunduğunu savunmuştur. Örneğin, altın bir parçada sadece altın değil, aynı zamanda gümüşten, demirden ve diğer maddelerden de çok küçük miktarlarda bulunmaktadır. Bir maddenin özelliklerini belirleyen şey, o maddede baskın olan tohum türüdür.
Nous, Anaksagoras felsefesinde merkezi bir role sahiptir. Nous, evrenin düzenlenmesinde ve hareketinde etkin olan, her şeyi bilen ve her şeye nüfuz eden bir güçtür. Anaksagoras'a göre, Nous, maddeden ayrıdır ve her şeyi harekete geçirme yeteneğine sahiptir.
Anaksagoras'ın felsefesi, bazı noktalarda eleştirilmiştir. Özellikle Nous'un evrenin oluşumunda aktif bir rol oynamasına rağmen, daha sonraki süreçlerde pasif kalması eleştirilen noktalardan biridir. Aristoteles, Anaksagoras'ın Nous'u sadece başlangıçta kullandığını, daha sonra ise doğa yasalarının işleyişine bıraktığını belirtmiştir.
Anaksagoras, Antik Yunan felsefesinin önemli figürlerinden biridir. Evrenin temel prensipleri, madde ve akıl üzerine geliştirdiği özgün görüşler, sonraki filozoflar üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Özellikle Nous kavramı, felsefe tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Ayrıca, doğa olaylarını mitolojik açıklamalar yerine, rasyonel ve bilimsel bir yaklaşımla açıklamaya çalışması, bilim tarihine önemli bir katkıdır.
İlgili Kavramlar: