allium ne demek?

Allium, Alliaceae familyasına dahil olan ve soğan, sarımsak, pırasa gibi çok bilinen türleri içeren bir bitki cinsidir. İçermiş olduğu 1250 kadar tür ile dünyanın en büyük bitki cinslerinden biri olan Allium, bazı sınıflandırmalarda Liliaceae familyasına dahil edilmiştir. İçerdiği türler çok yıllık ve yumru gövdeli olup, tipik soğan ya da sarımsak koku ve tadını veren kimyasal bileşikler üretirler. Pek çoğu yenilebilir türdür.

Allium türleri esasen kuzey yarı kürenin ılıman iklimlerinde, özellikle doğu Akdeniz'de bulunur. Ancak, Allium juncifolium gibi Şili'de, Allium sellovianum gibi Brezilya'da ve Allium spathaceum gibi Afrika'nın tropik bölgelerinde yetişenler de vardır.

Soğanlar yalnız ya da rizoma eklenmiş küme halindedir. Yapraklar doğrusal ya da eliptik, düz ila silindiriktir. Çiçekler tepede şemsiye halindedir. Birçok türü belirgin sarımsak ya da soğan kokusuna sahiptir.¹

Cinse tür atamak taksonomik olarak hayli karmaşıktır ve bağlı türlerin taksonomik sınırları net değildir. Bu nedenle toplam tür sayısı asgari 260² ile azami 979'dur³ ki aradaki fark cinsin zorluğuna işaret eder.

Etimoloji

Cins adı Latince sarımsak⁴ demek iken, tip tür adı birlikte kültive edilmiş sarımsak anlamına gelir.⁵

Bağlı altcinsler

Türkiye'de görülen taksonlar

Allium affine (yabani soğan)
Allium akaka (yer soğanı)
Allium albotunicatum (ak soğan)
Allium alpinarii (kerim soğanı) endemik
Allium amethystinum (ege soğanı)
Allium ampeloprasum (pırasa)
Allium anacoleum (dağ sırımı)
Allium anatolicum (ana soğanı) endemik
Allium antalyense (eğri soğan) endemik
Allium arlgirdense (bozkır soğanı)
Allium armenum (pembe sırım) endemik
Allium armerioides (mardin soğanı) endemik
Allium arsuzense (bahar soğanı) endemik
Allium artvinense (acı körmen)
Allium ascalonicum (boru soğanı)
Allium aschersonianum (mor soğan)
Allium asclepiadeum (koç soğanı)
Allium asperiflorum (benekli soğan) endemik
Allium atropurpureum (kızıl soğan)
Allium atroviolaceum (lifli körmen)
Allium aucheri (mavi soğan)
Allium balansae (çakıl soğanı) endemik
Allium bassitense (kirli soğan)
Allium baytopiorum (baytop soğanı) endemik
Allium bourgeaui (sahil soğanı)
Allium bourgeaui subsp. cycladicum (mor sahilsoğanı)
Allium brevicaule (bodur soğan) endemik
Allium callidictyon (kaya soğanı)
Allium callimischon subsp. haemostictum (güz soğanı)
Allium calocephalum (püskül soğanı)
Allium calyptratum (takkeli soğan)
Allium cappadocicum (peri körmeni) endemik
Allium cardiostemon (yamaç körmeni)
Allium carinatum (sırtlı körmen)
Allium carinatum subsp. pulchellum (hoş körmen)
Allium cassium var. hirtellum (keldağ aksoğanı)
Allium cepa (soğan)
Allium chloranthum (salkım soğan)
Allium chrysantherum (sarı kafa)
Allium circinatum subsp. evae (kıvırcık soğan) endemik
Allium colchicifolium (gömülgen)
Allium commutatum (itdirseği)
Allium convallarioides (inci soğanı)
Allium cristophii (top yıldız)
Allium curtum (ala körmen)
Allium cyrilli (şeytan sarımsağı)
Allium czelghauricum (göle soğanı) endemik
Allium deciduum (kel soğan) endemik
Allium decipiens (gelin soğanı)
Allium denudatum (kafkas soğanı)
Allium deserti-syriaci (çöl soğanı)
Allium dictyoprasum (top soğan)
cimil soğanı (Allium djimilense) endemik
Allium dodecanesii (meşe soğanı)
Allium eginense (eğin soğanı) endemik
Allium eldivanense (eldivan soğanı) endemik
Allium elmaliense (elmalı soğanı) endemik
Allium enginii (engin soğanı) endemik
Allium ertugrulii (ertuğrul soğanı) endemik
Allium erubescens (pembe körmen)
kış soğanı (Allium fistulosum)
Allium fethiyense (çam körmeni) endemik
sarısoğan (Allium flavum)
Allium flavum subsp. tauricum (toros sarısı)
Allium frigidum (sarı cüce)
Allium fuscoviolaceum (kara sirmo)
tembel soğan (Allium fuscum)
Allium gayi (küçük soğan) endemik
Allium giganteum (başlı soğan)
Allium glumaceum (yırtık soğan) endemik
Allium goekyigitii (gökyiğit soğanı) endemik
Allium gorumsense (görümcük) endemik
Allium gramineum (çayır soğanı)
Allium guttatum (benli soğan)
Allium guttatum subsp. dalmaticum (albenli soğan)
Allium guttatum subsp. sardoum (solgun soğan)
Allium hamrinense (tırık soğan)
Allium hirtovaginatum (kıllı soğan)
Allium hirtovaginum (tüylü soğan)
Allium huber-morathii (narin soğan) endemik
Allium hymenorrhizum (çim soğanı)
Allium ilgazense (ılgaz soğanı) endemik
Allium isauricum (dağ sarımsağı) endemik
Allium jubatum (sülün soğanı)
Allium junceum (bayır körmeni)
Allium junceum subsp. tridentatum (dişli körmen) endemik
Allium karacae (karaca soğanı) endemik
Allium karamanoglui (paşa soğanı) endemik
Allium karyeteini (feke soğanı)
Allium kastambulense (küre soğanı) endemik
Allium kharputense (harput soğanı)
Allium koenigianum (dadaş soğanı) endemik
Allium kossoricum (taş soğanı)
Allium koyuncui (koyuncu soğanı) endemik
Allium kunthianum (kuş körmeni)
Allium kurtzianum (güzel soğan) endemik
Allium longicuspis (it körmeni)
Allium longisepalum (kirpikli soğan)
Allium longispathum (kılıç soğanı)
Allium lycaonicum (konya soğanı)
Allium macrochaetum (kaya sarımsağı)
Allium maraschicum (maraş soğanı) endemik
Allium materculae (bodur pıraz)
Allium microspathum (yayla soğanı) endemik
Allium moschatum (kokulu soğan)
Allium multibulbosum (düğmeli soğan)
Allium myrianthum (pak soğan)
Allium nabelekii (şah soğanı)
Allium neapolitanum (sarmısak çiçeği)
Allium nemrutdaghense (nemrut soğanı) endemik
Allium nevsehirense (nevşehir soğanı) endemik
Allium nigrum (kara soğan)
Allium noeanum (ekin soğanı)
Allium olivieri (boynuzlu soğan)
Allium oltense (oltu soğanı) endemik
Allium olympicum (uludağ soğanı) endemik
Allium opacum (mumlu soğan)
Allium oreophilum (sultan soğanı)
Allium orientale (doğu soğanı
Allium pallens (nur soğanı)
Allium paniculatum (sürüsalkım)
Allium paniculatum subsp. fuscum (mor sürüsalkım)
Allium peroninianum (kayış soğanı) endemik
Allium phanerantherum (yeşil körmen)
Allium phanerantherum subsp. deciduum (kel körmen) endemik
Allium phrygium (yazılı soğanı) endemik
Allium pictistamineum (izmir soğanı) endemik
Allium ponticum (hemşin körmeni)
Allium proponticum (top körmen) endemik
Allium proponticum subsp. parviflorum (kaya körmeni) endemik
Allium pseudoalbidum (susuz soğan) endemik
Allium pseudoampeloprasum (yalancı körmen)
Allium pseudoflavum (küllü soğan)
Allium purpureoviride (renkli soğan) endemik
Allium pustulosum (bey soğanı)
Allium retrorsum (kıvrık soğan) endemik
Allium reuterianum (toros cücesi)
Allium rhetoreanum (hakkâri soğanı) endemik
Allium rhodopeum subsp. turcicum (kavuzlu soğan) endemik
Allium robertianum (hayıt soğanı) endemik
Allium rollovii (çoruh soğanı)
Allium roseum (gül soğanı)
Allium roseum subsp. gulekense (geyik körmeni) endemik
Allium rubellum (gül körmeni)
Allium rumelicum (meşe körmeni) endemik
Allium rupestre (taş körmeni)
Allium rupicola (kınalı körmen)
Allium sandrasicum (sandras körmeni) endemik
Allium sativum (sarmısak)
Allium scabriflorum (tuz körmeni) endemik
Allium scabriscapum (yamaçtutan)
Allium schergianum (dicle sirimi)
Allium schoenoprasum (peynir sirmosu)
Allium schubertii (öküz soğanı)
Allium scorodoprasum (it soğanı)
Allium scorodoprasum subsp. jajlae (karga sarmısağı)
Allium scorodoprasum subsp. rotundum (deli pırasa)
Allium scorodoprasum subsp. waldsteinii (deli körmen)
Allium shatakiense (çatak soğanı) endemik
Allium shirnakiense (şırnak soğanı) endemik
Allium sibthorpianum (küme soğanı) endemik
Allium siculum subsp. dioscoridis (sultan sarımsağı)
Allium sieheanum (boncuk sarmısak) endemik
Allium sindjarense (boz soğan)
Allium singulifolium (topaç soğan)
Allium sintenisii (dikenli körmen) endemik
Allium sipyleum (sipil soğanı)
Allium sivasicum (sivas soğanı) endemik
Allium sosnowskyanum (köpek sarmısağı)
Allium sphaerocephalon (yılan sarmısağı)
Allium sphaerocephalon subsp. arvense (tokalı sarmısak)
Allium sphaerocephalon subsp. trachypus (pütürlü sarmısak)
Allium stamineum (yaban sarmısağı)
Allium staticiforme (ege körmeni)
Allium stearnianum (eğri körmen) endemik
Allium stearnianum subsp. vanense (van körmeni) endemik
Allium stenopetalum (sürmeli soğan) endemik
Allium stipitatum (saplı soğan)
Allium stylosum (dilli soğan) endemik
Allium subhirsutum (tüylü körmen)
Allium szovitsii (yayla körmeni)
Allium tauricola (toros soğanı) endemik
Allium tchihatschewii (saklı soğan) endemik
Allium trachycoleum (boz sarmısak)
Allium trifoliatum (keçi körmeni)
Allium tripedale (şah sarmısağı)
Allium triquetrum (yitik soğan)
Allium tubergenii (allı sarmısak) endemik
Allium tuncelianum (tunceli sarmısağı) endemik
Allium turcicum (türk soğanı) endemik
Allium variegatum (dicle körmeni) endemik
Allium vineale (sirmo)
Allium wendelboanum (kuş soğanı) endemik
Allium wiedemannianum (cadısoğanı)
Allium woronowii (yaban pırasası)
Allium zebdanense (çarşak sarmısağı)⁶

Türkiye'de görülen bazı Allium türleri

Dosya:Allium atroviolaceum pedicel.jpg|Allium atroviolaceum Dosya:Allium olympicum.jpg|Allium olympicum Dosya:Allium cyrilli flower.jpg|Allium cyrilli Dosya:Allium rotundum tepals.jpg|Allium rotundum Dosya:Allium paniculatum flower.jpg|Allium paniculatum Dosya:Allium ampeloprasum inflorescence.jpg|Allium ampeloprasum Dosya:Allium cepa flower.jpg|Allium cepa Dosya:Allium vineale bulbis.jpg|Allium vineale Dosya:Allium jubatum.jpg|Allium jubatum Dosya:Allium peroninianum tepals.jpg|Allium peroninianum

Bibliyografya

Kitaplar

Bölümler

, in

Makaleler

Örütbağlar

Pacific Bulb Society: Allium
- Pacific Bulb Society: Rhizomatous Alliums

Kaynakça

Orijinal kaynak: allium. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

↩
Knud Rahn. 1998. "Alliaceae" pages 70-78. In: Klaus Kubitzki (editor). The Families and Genera of Vascular Plants volume III. Springer-Verlag: Berlin;Heidelberg, Germany. ↩
↩
Gledhill, David (2008). "The Names of Plants". Cambridge University Press. (hardback), (paperback). pp 43 ↩
Allium In: Index Nominum Genericorum. In: Regnum Vegetabile (see External links below). ↩
↩