alaçam ne demek?

Alaçam (), Samsun ilinin batıdan Yakakent, güneyden Vezirköprü, doğudan Bafra ilçeleri ve kuzeyden Karadeniz ile çevrili bir ilçesidir. Yüzölçümü 632km², denizden yüksekliği ortalama 15 m'dir. Samsun'a uzaklığı 78km'dir.

Tarihçe¹

Alaçam'ın tarihi M.Ö 5500 yıllarına (Orta Tunç Çağı) kadar dayanmaktadır. Milattan önceki devirlerde Frigyalılar, Kimmerler, Lidyalılar ve Persler, Alaçam'da hüküm sürmüşlerdir. MÖ 5. asırda yöreye gelen Miletliler ilçeye Zalikus adını vermişlerdir. Sonraları Pontus Krallığı tarafından ilhak edilen bölgede MÖ 1. yüzyılda Roma hakimiyeti başlamıştır. Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesinin ardından Bizans'ın elinde kalmıştır I. Leo döneminde (457-74) hükümdarın onuruna Leontopolis olarak adlandırılmıştır. Daha sonra Danişmentlilerce zaptedilerek Tralköy adını almıştır. Selçuklu döneminde Tralköy adı Uluköy olarak değiştirilmiş, 1385'te İlhanlılar döneminde ise ilçe Alaçam adını almıştır.

Alaçam adının; ilçenin ortasından geçen Uluçay'ın kenarındaki "Uluçam" denilen büyük çam ağaçlarından geldiği söylenmektedir. Alaçam, Anadolu Beylikleri döneminde Eretna Beyliği'nin devamı olan Kadı Burhanettin tarafından ele geçirilmiş, ardından Candaroğulları ve İsfendiyaroğulları'nın hakimiyetine girmiştir (1390). 1398'de ise Osmanlı egemenliğine giren Alaçam, Anadolu Türk Birliğinin bozulmasıyla 1402'de tekrar Candaroğulları'nın eline geçmiştir. Çelebi Mehmet'in Canik Bölgesi'ni ele geçirmesiyle Alaçam Osmanlı'nın olmuş ve bu hakimiyet II. Murat döneminde sağlamlaşmıştır. Osmanlı'dan beri bir Türk kasabası olan Alaçam 1 Eylül 1944 tarihinde Samsun'un sekizinci ilçesi olmuştur.

Hükümet Konağı 1963, Şadi Bey Camii 1515, Çarşı Camii 1887 yılında yapılmıştır. 1950'lerde Alaçam Ortaokulu açılmış, 1901-1902 yılları arasında Alaçam-Bafra yolu yapılmıştır.

Ekonomi

İlçenin ekonomisi genel olarak tarıma ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bunun yanında balıkçılık da yapılmaktadır. Tarım ürünlerinin başında tütün gelmektedir. Bunu buğday, çeltik mısır ve fındık üretimi takip eder. Ayrıca sebze ve meyve yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Hayvancılıkta ise büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlçe ekonomisi genel olarak tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte, çiftçiler, buğdayı kendilerine yetecek kadar üretmektedirler. Yaklaşık 6200 çiftçi tütün tarımı ile uğraşmaktadır.

Bitki Örtüsü

Alaçam ilçesinin kıyı kesiminde kum üzerinde yetişen bitkiler görülürken düzlük bazı kesimlerde kamış bitkisinin var olduğu görülür. Kıyı kesiminde kavak, söğüt gibi yetişmesi kolay ağaçlar ve çınar görülür. Bu türlerin yanı sıra kıyıdan yüksek bölgelere çıkıldıkça gürgen, meşe, köknar, taflan, kızılcık sıklıkla görülür. Sarıçam ve karaçam ise hemen her kesimde görülebilen ağaç türleridir. Alaçam ilçesinin orman varlığı ise Amasya Orman Bölge Müdürlüğü (AOBM, 2019) verilerine göre toplamda 29.720,30 hektardır.

Kum Zambağı²

Çok yıllık, soğanlı, genişçe uzun şeritsi yapraklı, yaklaşık 40–45 cm boyunda, beyaz çiçekli, çiçek sayısı 3-15, koronalı, korona tepallerin 2 / 3 ü kadardır. Çiçeklenme zamanı Ağustos ve Ekim ayları arasındadır.

Tüm Akdeniz ülkelerinde ve Karadenizin güney kıyılarında yetişir. Türün nesli tehlike altındadır. Türkiye'de bulunan zambakların ülke dışına çıkarılması suçtur. Türe yönelik en önemli tehdit, kıyı bölgelerinde hızla yayılan yazlık konutlardır.

Dünya'da türü tehlikede olan kum zambağı Alaçam ilçesi Geyikkoşan sahilinde büyük bir alanda görülebilmektedir.

Nüfus

Sivritepe Höyüğü Ve Kalesi³

Yapılan araştırmalarda Alaçam İlçesi Karşıyaka Mahallesi Sivri Tepe Mevkii'nde şehre hakim doğal bir tepe üzerinde kurulmuş bir höyük yerleşmesidir. Höyük üzerinde ve çevresinde yoğun miktarda keramik parçalarına rastlanmıştır. Ayrıca yol açma sırasında tahrip edilen kısımlarında da keramik, kiremit ve kemik parçalarına rastlanmıştır. Höyük tepesinin etrafının sur duvarları ile çevrili olduğu ve bu sur duvarlarının bazı kısımlarının korunduğu özellikle kuzey ve doğu taraflarında görülmektedir. Kale duvarlarının kapladığı alan yaklaşık 30×60 metre genişliğindedir. İlk ve Orta Tunç Çağı, Demir Çağı, Helenistik Çağ, Ortaçağ yerleşimleri tespit edilmiştir.

Tarihi Alaçam Evleri⁴

İlçenin merkezinde bulunan Çeşme, Karşıyaka, Yenicami mahallelerini kapsayan sit alanı içerisinde bulunan 61 adet tescilli yapı bulunmaktadır. Tescilli yapıların dışında tescil edilmeyen konut sayısı da hayli fazladır. Tescilli yapıların büyük çoğunluğunu konutlar oluşturmaktadır. 1 cami, 1 çeşme, 1 hamam ve 3 tane işyeri de tescili yapılar arasında yer almaktadır. İlçede bulunan yapıların yapılış tarihleri ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla birlikte plan özellikleri ve mimari elemanları açısında değerlendirildiğinde pencere sövelerindeki eğrisel söve başlıkları, merdiven tipi ve Osmanlı Barok üslubunun izlerini taşıması, ıslak hacimlerin yapı içinde yer alması ve sofada yer alan lavabonun gösteriş öğesi olarak yapıya 19. yy. sonlarında girmesiyle birlikte yapıların birçoğunun 1890 yıllarında inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir.

Gezi ve Mesire Yerleri

İlçenin 2 km kuzeyinde deniz kıyısında temiz kumsalı, çınar, kavak ve taflan ağaçlarından oluşan güzel koruluğu ile Geyikkoşan mesire yeri yer almaktadır. Burası adını koruluğun içindeki Geyikkoşan Baba Türbesi'nden alır. Bir rivayete göre Geyikkoşan Baba Türbesi'nin bulunduğu yerdeki tarlayı, evcilleştirmiş olduğu geyikleri çifte koşarak sürermiş. Bu nedenle bu koruluğa Geyikkoşan denilmiş. Bu yöre hem piknik yeri olarak hem de denize girmek için ideal bir yerdir.

İlçenin güneyinde Vezirköprü sınırındaki denizden yüksekliği 1.665 m. olan Dürtmen Yaylası da doğal güzellikleriyle görülmeye değer bir mesire alanıdır. Dürtmen Yaylası'na ulaşım asfalt yoldan sağlandığı için kolay olmaktadır. Kızılırmak deltasının bir kısmı da ilçe sınırları içindedir. Geyikkoşan mevkiinde 6 Mayıs tarihinde Hıdırellez Şenlikleri yapılmaktadır. Bu şenliklerde Türkiye genelinden amatör ve millî güresçiler davet edilerek yağlı pehlivan güreş müsabakaları düzenlenir. Bu şenliklerin kökeninin 600 yıllık bir efsaneye dayandığı söylenmektedir. 600 yıl öncesine dayanan Geyik Baba efsanesi, ilçede tazeliğini halen koruyor. Efsaneye göre o dönemde sık ve büyük ağaçlarla dolu bir orman olan Geyikkoşan mevkiinde bir dede yaşarmış. Küçük tarlasını çevredekilerden habersizce eğittiği iki geyiğiyle gizlice sürermiş. Aynı zamanda Arap komutan olan ’Geyik Baba’ lakaplı dede, her yılın 6 Mayıs’ında tüm işlerini bırakarak o mevkideki koyun, kuzu, inek cinsinden hayvanları kesip fakir halka ziyafet verirmiş.⁵ Altın boyunduruk ve altın sabanıyla yine bir gün tarlada çift sürerken birkaç kişi tarafından görülmüş. Yabancılardan ürken geyikler kontrolden çıkıp bugün Kışlakonak Mahallesi (Gelemet) başlarında bulunan Meydancık Dağı’na kaçmış. Altından yapılmış boyunduruk ve sabanın halen dağın bir yerinde olduğuna inanılıyor.

Geyikkoşan’da vefat ettiği söylenen ’Geyik Baba’nın mezarını Arap Ordusu Komutanı Ebu Eyüb El-Ensari Hazretleri de askerleriyle ilçeden geçerken ziyaret etmiş. Halk da ’Geyik Baba’ ismindeki komutan adına türbe inşa etmiş. Günümüze ulaşan Geyik Baba Türbesi ziyaret ediliyor. İlçeye 2 km uzaklıkta Geyikkoşan mesire alanı, her senenin 6 Mayıs’ında Hıdırellez Şenlikleri’ne ve yağlı pehlivan güreşlerine ev sahipliği yapıyor.

Dürtmen Yaylası eteklerinde bulunan Hüseyin Dede Türbesi çevresinde de 7 Mayıs'ta benzer şenlikler düzenlenir.

Geyikkoşan sahilinde Alaçam Öğretmen Evi vardır. Burası Alaçam içinde yaşayan insanların boş zamanlarda geldiği bir yerdir. Turistler de burada kalabilir.

Acısu⁶

Acı Su mevkii ve suyu Alaçam ilçe merkezine yaklaşık 3 km mesafededir. Acı Su, Uluçay içerisinde kayaların arasından çıkmaktadır. Acı Su bir tür maden suyudur. Bu suyun halk arasında ağrılara ve mide rahatsızlıklarına iyi geldiği söylenir. Yöre halkı suyun şifalı olduğuna inanmaktadır. 1892 Trabzon Sancağı Salnamesi kayıtlarında Acısu'dan şöyle bahsedilmektedir:

‘’Kaza-i mezkure (zikredilen kaza- Bafra) merbut (bağlı) Alaçam nahiyesine bir saat mesafede çay kenarında karbonat tağmine (tadında) mesape (kaliteli) bir acı su olub insanın vucuduna nef’iyye-i mücribe (faydalı) olduğu içün içilmektedür.’

Folklorik Değerleri⁷

Alaçam ilçe merkezinde halkın % 60'ı mübadil olduğundan düğünlerde genellikle Rumeli oyunları (Zigaş, Debreli Hasan, Vardar Ovası, Topal Ağa) ağırlık kazanmaktadır. Ayrıca oynanan kasap (Horon) karşılama oyunları vardır.

Yemekleri⁸

Tavuk eti ile yapılan Herse, özellikle Çerkez köylerinde yapılan Aluş yemekleri; Çiğ kıymadan içine baharat katılarak yapılan kapaklı Alaçam pidesi, Palamut balığından yapılan palamut dolması Alaçam'a özgü olup, çok beğenilen yemeklerdir. Bahar üzeri yapılan Koyun peyniri oldukça meşhurdur.

İlçenin Yüksek Noktaları

Sivritepe:

İlçe sınırları içinde bulunan tepeciğin, Alaçam'ın eski yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. Tepede eski yıkık surlar bulunmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılarda tarihi çömlek kalıntılarına rastlanmıştır. Ayrıca Cumhuriyetin ilanından sonra tepeye bir adet sacdan Atatürk heykeli dikilmiştir. Her yıl geleneksel olarak Sivritepe'de keşkek günü yapılmaktadır. Davullar zurnalar eşliğinde bir yandan keşkekler pişer diğer yandan da pişen keşkekler misafirlere ikram edilir.

Dürtmen Dağı:

Dürtmen Dağı.1650 metre tepe noktası ile bölgeye hakim bir konumdadır. Yaz döneminde şenliklerin ve panayırların yapıldığı Dürtmen ve Kızlan Yaylaları bu dağın yamacında bulunmaktadır.

Belediye Başkanları⁹

Seçildikleri yıllara göre Belediye Başkanları:


Nazif AYKAÇ 1879	Kiryako Efendi 1896	Nazif AYKAÇ 1903	Fazıl İÇEL 1906-1908	Beraklis Efendi 1908-1913	Fazıl İÇEL 1913-1918
Hamit İÇEL 1918-1921	Tahir TOLUN 1921-1924	Hamit İÇEL 1924-1925	Nadir AYKAÇ 1925-1927	Fazıl İÇEL 1927-1930	Şükrü TOLUN 1930-1932
Abdullah SOMÇAĞ 1932-1934	Ahmet ANARAT 1934-1937	Hakkı TARHAN 1937-1938	Recai AKAN 1938-1940	Nuri ALAÇAM 1940-1943	Reşat İÇEL 1943-1945
Şükrü TOLUN 1945-1950	Fikri ŞEN 1950-1952	Nihat İÇEL 1952-1956	Mümin ÖZ 1956-1957	Hasan KÖK 1957-60	Mustafa AYKAÇ 1963-1980
Nami DELİORMAN(KÖK) 1977-1980	Şadi UYAR 1984-1989	Fırat ANARAT 1989-1994	Özcan YILMAZ 1994-1999	Fırat ANARAT 1999-2009	İlyas ACAR 2009-2014
Hadi UYAR 2014-2019	İlyas ACAR 2019-