alışkanlık ne demek?

Alışkanlık

Alışkanlık, bireylerin veya grupların belirli durumlarda tekrarlanan davranış kalıplarıdır. Genellikle bilinçli bir niyet olmadan, otomatik olarak gerçekleştirilirler. Alışkanlıklar, hem basit eylemler (örneğin, sabah kalkınca diş fırçalamak) hem de karmaşık davranışlar (örneğin, düzenli egzersiz yapmak) şeklinde olabilir. Davranış biliminde ve psikolojide önemli bir yere sahiptir ve kişisel gelişimden, sağlık davranışlarına, organizasyonel verimlilikten sosyal normlara kadar geniş bir yelpazede incelenir.

Tanım ve Özellikler

Alışkanlıklar, genellikle aşağıdaki özelliklerle karakterize edilir:

  • Otomatiklik: Alışkanlıklar, belirli bir uyaran (tetikleyici) tarafından başlatıldığında neredeyse otomatik olarak gerçekleşir. Bu, bilinçli düşünme veya karar verme sürecini gerektirmez.
  • Tekrarlama: Alışkanlıklar, belirli bir davranışın tekrarlı olarak uygulanması sonucu oluşur. Tekrarlama, beyindeki sinirsel yolların güçlenmesine ve davranışın daha kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesine yol açar.
  • Bağlam Bağımlılığı: Alışkanlıklar genellikle belirli bir bağlam veya ortamla ilişkilidir. Aynı davranışı farklı bir ortamda gerçekleştirmek daha zor olabilir.
  • Ödül (Pekiştirme): Alışkanlıklar, genellikle bir tür ödül veya pekiştirme ile ilişkilidir. Bu ödül, fiziksel bir his (örneğin, yemek yemenin verdiği tatmin), duygusal bir durum (örneğin, stresin azalması) veya sosyal bir sonuç (örneğin, beğeni almak) olabilir.

Alışkanlıkların Oluşumu

Alışkanlıkların oluşumu genellikle aşağıdaki döngüsel süreçle açıklanır:

  1. Uyaran (Tetikleyici): Alışkanlığı başlatan bir olay, yer, zaman, duygu veya başka bir şey. Örneğin, "telefonun çalması" bir sosyal medyayı kontrol etme alışkanlığını tetikleyebilir.
  2. Davranış: Uyaranın tetiklediği eylem veya davranış. Örneğin, "telefonu eline almak ve sosyal medyayı kontrol etmek".
  3. Ödül: Davranışın sonucunda elde edilen olumlu veya tatmin edici sonuç. Örneğin, "sosyal medyada ilginç bir şey görmek, beğeni almak veya yeni bir bilgi edinmek".

Bu döngü tekrarlandıkça, uyaran ile davranış arasındaki bağ güçlenir ve davranış bir alışkanlık haline gelir. Nöroplastisite beyinde meydana gelen bu değişikliklere olanak sağlar.

Alışkanlıkların Türleri

Alışkanlıklar, farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir:

  • İyi Alışkanlıklar: Sağlığı, üretkenliği veya genel refahı destekleyen alışkanlıklar. Örneğin, düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek, kitap okumak.
  • Kötü Alışkanlıklar: Sağlığa, üretkenliğe veya genel refaha zarar veren alışkanlıklar. Örneğin, sigara içmek, aşırı yemek yemek, sürekli ertelemek.
  • Nötr Alışkanlıklar: Belirli bir fayda veya zarar sağlamayan alışkanlıklar. Örneğin, belirli bir şekilde oturmak, sürekli saçla oynamak.

Alışkanlıkların Önemi

Alışkanlıklar, günlük yaşamımızın büyük bir bölümünü oluşturur ve davranışlarımızı önemli ölçüde etkiler.

  • Verimlilik: İyi alışkanlıklar, zamanı daha verimli kullanmamıza, enerjimizi daha iyi yönetmemize ve hedeflerimize ulaşmamıza yardımcı olabilir.
  • Sağlık: Sağlıklı alışkanlıklar, fiziksel ve zihinsel sağlığımızı korumamıza ve geliştirmemize yardımcı olabilir.
  • Kişisel Gelişim: Yeni alışkanlıklar edinmek, yeni beceriler öğrenmemize, kendimizi geliştirmemize ve potansiyelimizi gerçekleştirmemize yardımcı olabilir.
  • Sosyal İlişkiler: Bazı alışkanlıklar, sosyal ilişkilerimizi güçlendirmemize veya zayıflatmamıza neden olabilir. Empati kurma alışkanlığı sosyal ilişkilerde faydalı olabilirken, sürekli eleştirel olma alışkanlığı zararlı olabilir.

Alışkanlıkları Değiştirme

Alışkanlıkları değiştirmek, özellikle de uzun süredir devam eden alışkanlıkları değiştirmek zor olabilir. Ancak, aşağıdaki stratejiler alışkanlıkları değiştirmede yardımcı olabilir:

  • Alışkanlık Döngüsünü Anlamak: Alışkanlığın tetikleyicilerini, davranışını ve ödülünü belirlemek, alışkanlığı değiştirmek için önemli bir adımdır.
  • Tetikleyicileri Değiştirmek: Alışkanlığı tetikleyen uyaranları ortadan kaldırmak veya değiştirmek, alışkanlığı kırmak için etkili bir yöntem olabilir.
  • Davranışı Değiştirmek: Aynı tetikleyiciye farklı bir davranışla yanıt vermek, alışkanlığı değiştirmek için kullanılabilir.
  • Ödülü Değiştirmek: Alışkanlığın sağladığı ödülü başka bir şeyle değiştirmek, alışkanlığı kırmak için yardımcı olabilir.
  • Destek Almak: Aileden, arkadaşlardan veya bir uzmandan destek almak, alışkanlıkları değiştirmek için motivasyonu artırabilir.
  • Küçük Adımlar Atmak: Alışkanlıkları değiştirmek zaman ve sabır gerektirir. Büyük değişiklikler yapmak yerine, küçük adımlar atmak ve süreci yönetilebilir hale getirmek önemlidir.

Alışkanlık Oluşturma Teknikleri

Yeni alışkanlıklar oluşturmak da, mevcut alışkanlıkları değiştirmek kadar zor olabilir. İşte yeni alışkanlıklar oluşturmaya yardımcı olabilecek bazı teknikler:

  • Hedef Belirleme: Belirli, ölçülebilir, ulaşılabilir, ilgili ve zamana bağlı (SMART) hedefler belirlemek, motivasyonu artırır ve alışkanlık oluşturmayı kolaylaştırır.
  • Küçük Başlangıçlar: Alışkanlığı çok küçük ve kolay adımlarla başlatmak, direnci azaltır ve başarı olasılığını artırır. Örneğin, "her gün 5 dakika kitap okumak".
  • Alışkanlık İstifleme (Habit Stacking): Mevcut bir alışkanlığı yeni bir alışkanlıkla birleştirmek, yeni alışkanlığın benimsenmesini kolaylaştırır. Örneğin, "sabah kahve içtikten sonra 10 dakika meditasyon yapmak".
  • Hatırlatıcılar Kullanmak: Telefon alarmları, notlar veya diğer hatırlatıcılar kullanarak, yeni alışkanlığı hatırlamak ve uygulamak kolaylaşır.
  • İlerleme Takibi: İlerlemeyi takip etmek, motivasyonu artırır ve alışkanlığa bağlı kalmayı kolaylaştırır.
  • Kendini Ödüllendirmek: Yeni alışkanlığı uyguladıktan sonra kendini küçük ödüllerle ödüllendirmek, alışkanlığın pekişmesine yardımcı olur.

Alışkanlık ve Bağımlılık

Alışkanlıklar ve bağımlılık arasında bazı benzerlikler olsa da, temel farklılıklar vardır. Alışkanlıklar genellikle bilinçli bir kontrolle değiştirilebilirken, bağımlılıklar kontrol etmesi çok daha zor olan, kompulsif davranışlardır. Bağımlılıklar, genellikle ciddi fiziksel ve psikolojik sonuçlara yol açabilir.

Alışkanlıklar Üzerine Yapılan Araştırmalar

Alışkanlıklar üzerine yapılan araştırmalar, nörobilim, psikoloji, sosyoloji ve davranışsal ekonomi gibi farklı disiplinlerden gelmektedir. Bu araştırmalar, alışkanlıkların nasıl oluştuğunu, nasıl değiştirilebileceğini ve insan davranışını nasıl etkilediğini anlamamıza yardımcı olmaktadır. Özellikle davranışsal ekonomi alışkanlıkların ekonomik kararlar üzerindeki etkisini incelemektedir.

Sonuç

Alışkanlıklar, insan davranışının temel bir parçasıdır. İyi alışkanlıklar edinmek ve kötü alışkanlıklardan kurtulmak, kişisel gelişim, sağlık ve başarı için önemlidir. Alışkanlıkların nasıl oluştuğunu ve nasıl değiştirilebileceğini anlamak, daha iyi bir yaşam sürmemize yardımcı olabilir.

Kendi sorunu sor