Akatizi
Akatizi, iç huzursuzluk, hareket etme dürtüsü ve yerinde duramama hissi ile karakterize edilen bir hareket bozukluğudur. Genellikle antipsikotik ilaçlar veya diğer dopamin reseptörlerini etkileyen ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkar. Akatizi, hastalar için oldukça rahatsız edici olabilir ve tedavi uyumsuzluğuna, intihar düşüncelerine ve yaşam kalitesinin düşmesine yol açabilir.
Belirtileri
Akatizinin belirtileri kişiden kişiye değişebilir, ancak yaygın belirtiler şunlardır:
- İç huzursuzluk: Rahatlayamama, gerginlik, endişe veya panik hissi.
- Hareket etme dürtüsü: Sürekli hareket etme, yerinde duramama, sallanma, bacakları çaprazlama veya ayakları yere vurma ihtiyacı.
- Yerinde duramama: Oturmakta veya ayakta durmakta zorlanma.
- Uyku sorunları: Uyumakta veya uykuyu sürdürmekte zorlanma (uykusuzluk).
- Konsantrasyon güçlüğü: Dikkatini toplamakta zorlanma.
- Sinirlilik ve öfke: Kolayca sinirlenme veya öfkelenme.
- Depresyon: Üzüntü, umutsuzluk veya ilgi kaybı (depresyon).
- İntihar düşünceleri: Ölmek veya kendini öldürmek isteme.
Nedenleri
Akatizinin en yaygın nedeni, dopamin reseptörlerini bloke eden ilaçlardır. Bu ilaçlar şunları içerir:
- Antipsikotik ilaçlar: Şizofreni, bipolar bozukluk ve diğer psikiyatrik bozuklukların tedavisinde kullanılırlar. Özellikle ilk nesil (tipik) antipsikotikler akatiziye daha sık neden olur.
- Antidepresanlar: Özellikle SSRI (Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri) ve SNRI (Serotonin-Norepinefrin Geri Alım İnhibitörleri).
- Anti-emetikler: Bulantı ve kusmayı önlemek için kullanılırlar.
- Kalsiyum kanal blokerleri: Yüksek tansiyon ve diğer kalp rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılırlar.
- Parkinson hastalığı ilaçları: Özellikle levodopa dozu çok hızlı artırıldığında akatiziye neden olabilir.
Diğer olası nedenler şunları içerir:
- Demir eksikliği anemisi: Vücutta yeterli demir bulunmaması.
- Ensefalit: Beyin iltihabı.
- Beyin hasarı: Travmatik beyin hasarı veya inme.
- İlaç yoksunluğu: Özellikle benzodiazepinler veya alkol yoksunluğu.
Teşhis
Akatizi teşhisi genellikle klinik değerlendirme ile konulur. Doktor, hastanın belirtilerini, tıbbi geçmişini ve kullandığı ilaçları değerlendirecektir. Ayrıca, akatiziye benzer belirtilere neden olabilecek diğer tıbbi durumları dışlamak için bazı testler yapılabilir.
Yaygın olarak kullanılan akatizi değerlendirme ölçekleri şunlardır:
- Barnes Akatizi Derecelendirme Ölçeği (BARS): Akatizi şiddetini değerlendirmek için kullanılan en yaygın ölçektir.
- Akatizi Ölçütü Ölçeği (AES): Akatizi semptomlarının varlığını ve şiddetini belirlemeye yardımcı olur.
Tedavi
Akatizi tedavisi, nedene bağlı olarak değişir. İlaç kaynaklı akatizi için tedavi genellikle şunları içerir:
- İlaç dozunu azaltmak veya ilacı değiştirmek: Akatiziye neden olan ilaç mümkünse azaltılır veya farklı bir ilaçla değiştirilir. Bu, doktor gözetiminde yapılmalıdır.
- İlaç tedavisi: Akatizi semptomlarını hafifletmek için aşağıdaki ilaçlar kullanılabilir:
- Beta blokerler: Propranolol gibi ilaçlar, huzursuzluğu ve hareket etme dürtüsünü azaltmaya yardımcı olabilir.
- Benzodiazepinler: Lorazepam veya klonazepam gibi ilaçlar, anksiyeteyi azaltmaya ve rahatlama sağlamaya yardımcı olabilir. Ancak, bağımlılık potansiyelleri nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır.
- Antikolinerjikler: Benztropin gibi ilaçlar, dopamin dengesini düzenlemeye yardımcı olabilir.
- Dopamin düşürücüler: (Örneğin, amantadin)
Diğer tedavi seçenekleri şunları içerebilir:
- Demir takviyeleri: Demir eksikliği anemisi varsa.
- Fizik tedavi: Hareket etme dürtüsünü kontrol etmeye yardımcı olabilecek egzersizler.
- Psikoterapi: Anksiyete ve depresyon gibi eşlik eden psikiyatrik durumları tedavi etmeye yardımcı olabilir.
Prognoz
Akatizinin prognozu, nedene ve tedaviye yanıt verme durumuna bağlıdır. İlaç kaynaklı akatizi genellikle ilacın kesilmesi veya dozunun azaltılmasıyla düzelir. Ancak, bazı durumlarda akatizi kronikleşebilir ve tedaviye dirençli olabilir.
Önleme
Akatizi riskini azaltmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:
- Antipsikotik ilaçları dikkatli kullanmak: Antipsikotik ilaçlar sadece gerekli olduğunda ve en düşük etkili dozda kullanılmalıdır.
- İlaç dozunu yavaş yavaş artırmak: İlaç dozunu çok hızlı artırmak akatizi riskini artırabilir.
- Hastaları akatizi belirtileri hakkında bilgilendirmek: Hastalar akatizi belirtilerini tanımalı ve herhangi bir belirti fark ettiklerinde doktorlarına bildirmelidirler.
- Risk faktörlerini belirlemek: Bazı kişilerin akatiziye yakalanma olasılığı daha yüksektir (örneğin, daha önce akatizi geçirmiş olanlar veya belirli psikiyatrik bozuklukları olanlar). Bu risk faktörlerini belirlemek ve bu kişilere özel dikkat göstermek önemlidir.
Bu bilgiler, akatizi hakkında genel bir anlayış sağlamayı amaçlamaktadır. Herhangi bir sağlık sorununuz varsa, lütfen bir doktora danışın.