Mitraizm, Roma İmparatorluğu'nda M.S. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar yaygın olan gizemli bir kült ve dindir. Kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte, Hint-İran tanrısı Mitra ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Mitraizm, özellikle Roma ordusu mensupları ve tüccarlar arasında popülerlik kazanmış, gizli ritüelleri ve katı inanç sistemiyle dikkat çekmiştir.
Mitraizm'in kökenleri hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bazı araştırmacılar, kültün kökenlerinin Pers İmparatorluğu'na dayandığını ve buradan Roma dünyasına yayıldığını savunmaktadır. Bu teoriye göre, Hint-İran mitolojisindeki Mitra figürü, zamanla Roma kültürüne adapte olmuş ve yeni bir dini sistemin temelini oluşturmuştur.
Diğer bir görüş ise, Mitraizm'in Roma İmparatorluğu içinde, özellikle Anadolu ve Doğu Akdeniz bölgelerinde ortaya çıktığını ve buradan tüm imparatorluğa yayıldığını ileri sürmektedir. Bu teoriye göre, kültün kökeninde yerel inançlar ve ritüeller de etkili olmuştur.
Mitraizm, Roma İmparatorluğu'nun genişlemesiyle birlikte hızla yayılmıştır. Özellikle askerler ve tüccarlar aracılığıyla sınır bölgelerine ve uzak eyaletlere ulaşmıştır. Britanya'dan Suriye'ye kadar geniş bir coğrafyada Mitra tapınaklarına (Mithraeum) rastlanmaktadır.
Mitraizm, karmaşık bir inanç sistemine ve gizli ritüellere sahip bir külttür. İnanç sisteminin merkezinde, tanrı Mitra'nın boğayı öldürmesi (Tauroktoni) yer almaktadır. Bu olay, yaratılışın, kurtuluşun ve yeniden doğuşun sembolü olarak kabul edilir.
Mitraizm'de, inisiyasyon (ayin) yoluyla kült üyeliği elde edilir. Bu inisiyasyon sürecinde, yedi farklı aşamadan geçilir ve her aşamada farklı semboller, ritüeller ve gizli bilgiler öğrenilir. Bu aşamalar şunlardır:
Mitra tapınakları (Mithraeum), genellikle yer altında veya mağaralarda inşa edilirdi. Bu tapınaklarda, Mitra'nın boğayı öldürme sahnesini gösteren kabartmalar veya heykeller bulunurdu. Ritüeller sırasında, katılımcılar arasında sembolik yemekler yenilir, dualar okunur ve ilahiler söylenirdi.
Mitraizm'de birçok sembol ve ikonografi bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
Mitraizm, Hıristiyanlık ile aynı dönemde yayılmış ve bazı benzerlikler göstermiştir. Bu durum, bazı araştırmacılar tarafından Hıristiyanlık'ın Mitraizm'den etkilendiği yönünde yorumlanmıştır. Ancak, bu konuda kesin bir kanıt bulunmamaktadır.
Mitraizm, günümüzde yeniden canlanma çabaları gösteren bazı küçük gruplar tarafından yaşatılmaya çalışılmaktadır. Bu gruplar, antik metinleri ve arkeolojik buluntuları inceleyerek, Mitraizm'in inanç sistemini ve ritüellerini yeniden inşa etmeye çalışmaktadırlar.