kudüs ne demek?

American Colony{{·w}}A-Ram{{·w}}Arnona{{·w}}Arzei HaBira{{·w}}At-Tur{{·w}}Atarot{{·w}}Bab a-Zahara{{·w}}Baka{{·w}}Batei Ungarin{{·w}}Bayit VeGan{{·w}}Beit HaKerem{{·w}}Beit Hanina{{·w}}Beit Safafa{{·w}}Beit Yisrael{{·w}}Bukharim{{·w}}East Talpiot{{·w}}Ein Kerem{{·w}}Ezrat Torah{{·w}}French Hill{{·w}}German Colony{{·w}}Geula{{·w}}Gilo{{·w}}Givat Beit HaKerem{{·w}}Givat HaMatos{{·w}}Givat HaMivtar{{·w}}Givat Massuah{{·w}}Givat Mordechai{{·w}}Givat Oranim{{·w}}Givat Ram{{·w}}Givat Shaul{{·w}}Greek Colony{{·w}}Har Homa{{·w}}Har Hotzvim{{·w}}Har Nof{{·w}}Ir David{{·w}}Ir Ganim{{·w}}al-Issawiya{{·w}}Jabel Mukaber{{·w}}Katamon{{·w}}Kerem Avraham{{·w}}Kiryat Belz{{·w}}Kiryat HaYovel{{·w}}Kiryat Mattersdorf{{·w}}Kiryat Menachem{{·w}}Kiryat Moshe{{·w}}Kiryat Sanz{{·w}}Kiryat Shmuel{{·w}}Ma'ale HaZeitim{{·w}}Ma'alot Dafna{{·w}}Malha{{·w}}Mamilla{{·w}}Mazkeret Moshe{{·w}}Meah Shearim{{·w}}Mekor Baruch{{·w}}Mekor Chaim{{·w}}Mishkenot Sha'ananim{{·w}}Motza{{·w}}Musrara{{·w}}Nahalat Shiva{{·w}}Nachlaot{{·w}}Nayot{{·w}}Neve Granot{{·w}}Neve Sha'anan{{·w}}Neve Yaakov{{·w}}Old City{{·w}}Pat{{·w}}Pisgat Ze'ev{{·w}}Ramat Beit HaKerem{{·w}}Ramat Denya{{·w}}Ramat Eshkol{{·w}}Ramat Sharett{{·w}}Ramat Shlomo{{·w}}Ramot{{·w}}Ramot Polin{{·w}}Ras al-Amud{{·w}}Rassco{{·w}}Rehavia{{·w}}Romema{{·w}}Russian Compound{{·w}}San Martin{{·w}}San Simon{{·w}}Sanhedria{{·w}}Sanhedria Murhevet{{·w}}Sha'arei Hesed{{·w}}Sheikh Jarrah{{·w}}Shmuel HaNavi{{·w}}Shuafat{{·w}}Silwan{{·w}}Sur Baher{{·w}}Talbiya{{·w}}Talpiot{{·w}}Tel Arza{{·w}}Umm Tuba{{·w}}Unsdorf{{·w}}Wadi al-Joz{{·w}}Yefeh Nof{{·w}}Yemin Moshe{{·w}}Zikhron Moshe{{·w}}Zikhron Yosef

| önder_türü             = Belediye`` ``Başkanı
| önder_adı              = Moşe`` ``Lion
| önder_parti            = 
| yüz_ölçümü_toplam_km2  = 125,2
| yüz_ölçümü_metro_km2   = 652

| nüfus_as_of            = 2018
| nüfus_not              = 
| nüfus_toplam           = 919438
| nüfus_metro            = 1253900
| km2_nüfus_yoğunluğu    = oto

| zaman_dilimi           = İSS
| utc_offset             = +02.00
| zaman_dilimi_DST       = İYS
| utc_offset_DST         = +03.00

| alan_kodu = +972 (İsrail) 
+970 (Filistin Ulusal Yönetimi) + 2/2 23 (Kudüs)
| rakım_m                = 630
| dipnotlar= 

}} Kudüs (, al-Kuds) veya Yeruşalim (),123 Orta Doğu'nun Kenan bölgesinde, Akdeniz ile Lut Gölü arasındaki Yehuda Dağları'ndaki bir plato üzerine kurulmuş eski bir şehirdir. Üç büyük İbrahimî din olan Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam için kutsal sayılan bir şehirdir. İsrail, başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.4 Birleşmiş Milletler, bu kararı tanımadığını açıklamıştır.56 Aynı şekilde Filistin de tıpkı İsrail gibi kendi başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.<ref>Capital:

  • "...Filistin Devleti'nin başkenti Doğu Kudüs olacaktır." (" "Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı"
  • "Ülkeler kataloğunda İsrail'in başkentini Kudüs olarak gösteren AB Komisyonu, Avrupa Parlamentosu'nun (AP) bazı üyelerinin uyarısıyla internet sitesine İsrail'in uluslararası hukuka aykırı başkent ilanının "uluslararası toplum tarafından tanınmadığı" notunu ekledi. "(1 "t24 haber" 13 March 2009) </ref>

Şehir, Akdeniz ve Ölüdeniz’in (Lut Gölü) kuzey sınırı arasında yer almaktadır. Doğu Kudüs ile birlikte düşünüldüğünde, alan ve nüfus olarak İsrail’in en büyük şehridir.<ref>Largest city:

  • "... modern Jerusalem, Israel's largest city ..." (Erlanger, Steven. Jerusalem, Now , The New York Times, 16 April 2006.)

  • "Jerusalem is Israel's largest city." ("Israel (country) ", Microsoft Encarta, 2006, p. 3. Retrieved 18 October 2006. 31 October 2009.)

  • "Since 1975 unified Jerusalem has been the largest city in Israel." ("Jerusalem" , Encyclopædia Britannica Online, 2006. Retrieved 18 October 2006. Archived 21 June 2008)

  • "Jerusalem is the largest city in the State of Israel. It has the largest population, the most Jews and the most non-Jews of all Israeli cities." (Klein, Menachem. Jerusalem: The Future of a Contested City, New York University Press, 1 March 2001, p. 18. ISBN 0-8147-4754-X)

  • "In 1967, Tel Aviv was the largest city in Israel. By 1987, more Jews lived in Jerusalem than the total population of Tel Aviv. Jerusalem had become Israel's premier city." (Friedland, Roger and Hecht, Richard. To Rule Jerusalem, University of California Press, 19 September 2000, p. 192. ISBN 0-520-22092-7). </ref>

    7 800 binin üzerinde nüfusa8 ve 125,1 km<sup>2</sup> alana sahiptir.910 Uzun tarihi boyunca Kudüs, 2 defa yok edilmiş, 23 defa işgal edilmiş, 52 defa saldırıya uğramış ve 44 defa ele geçirilip tekrar kurtarılmıştır.11 Şehrin en eski bölümüne, 4. binyılda ilk yerleşim gerçekleşti.12 1538’de Osmanlı padişahı I. Süleyman hükümdarlığı altında, şehri çevreleyen duvarlar inşa edildi. Bugün bu duvarlar Ermeni, Hristiyan, Yahudi ve Müslüman olmak üzere dört çeyreğe bölünmüş olan Eski Şehir'i (Eski Kudüs) çevrelemektedir.13 Eski Kudüs, 1981 yılında Dünya Mirasları arasına girdi ve ayrıca şehir, Tehlike Altında Olan Dünya Mirasları arasındadır.14 Modern Kudüs, Eski Kudüs’ün sınırlarını aşarak çok büyümüştür.

Sünni Müslümanlar için Kudüs, Mekke ve Medine'den sonra en kutsal şehirdir.<ref name="3rd-holiest">Third-holiest city in Islam:

  • </ref>

    15 İslamiyet’te Kudüs, MS 610 yılında ilk kıble olmuştur16 ve Kur’an’a göre Muhammed, 10 yıl sonra Miraç’a bu şehirden çıkmıştır.1718 Kudüs, Yahudiler için en kutsal şehirdir, çünkü kutsal kitaplarına göre İsrail Kralı Davud, milattan önce Kudüs’ü Birleşik İsrail Krallığı’nın başkenti olarak inşa etti ve oğlu Kral Süleyman, İlk tapınağı şehrin içinde kurdu.<ref name="1000BCE">Since the 10th century BCE:

  • "Israel was first forged into a unified nation from Jerusalem some 3,000 years ago, when King David seized the crown and united the twelve tribes from this city... For a thousand years Jerusalem was the seat of Jewish sovereignty, the household site of kings, the location of its legislative councils and courts. In exile, the Jewish nation came to be identified with the city that had been the site of its ancient capital. Jews, wherever they were, prayed for its restoration." Roger Friedland, Richard D. Hecht. To Rule Jerusalem, University of California Press, 2000, p. 8. ISBN 0-520-22092-7

  • "The Jewish bond to Jerusalem was never broken. For three millennia, Jerusalem has been the center of the Jewish faith, retaining its symbolic value throughout the generations." Jerusalem- the Holy City , Israeli Ministry of Foreign Affairs, 23 February 2003. Retrieved 24 March 2007.

  • "The centrality of Jerusalem to Judaism is so strong that even secular Jews express their devotion and attachment to the city, and cannot conceive of a modern State of Israel without it.... For Jews Jerusalem is sacred simply because it exists... Though Jerusalem's sacred character goes back three millennia...". Leslie J. Hoppe. The Holy City: Jerusalem in the theology of the Old Testament, Liturgical Press, 2000, p. 6. ISBN 0-8146-5081-3

  • "Ever since King David made Jerusalem the capital of Israel 3,000 years ago, the city has played a central role in Jewish existence." Mitchell Geoffrey Bard, The Complete Idiot's Guide to the Middle East Conflict, Alpha Books, 2002, p. 330. ISBN 0-02-864410-7

  • "For Jews the city has been the pre-eminent focus of their spiritual, cultural, and national life throughout three millennia." Yossi Feintuch, U.S. Policy on Jerusalem, Greenwood Publishing Group, 1987, p. 1. ISBN 0-313-25700-0

  • "Jerusalem became the center of the Jewish people some 3,000 years ago" Moshe Maoz, Sari Nusseibeh, Jerusalem: Points of Friction – And Beyond, Brill Academic Publishers, 2000, p. 1. ISBN 90-411-8843-6

  • "The Jewish people are inextricably bound to the city of Jerusalem. No other city has played such a dominant role in the history, politics, culture, religion, national life and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Since King David established the city as the capital of the Jewish state circa 1000 BCE, it has served as the symbol and most profound expression of the Jewish people's identity as a nation." Basic Facts you should know: Jerusalem , Anti-Defamation League, 2007. Retrieved 28 March 2007. </ref>

    Hristiyanlar için Kudüs’ün kutsallığı ise, Yeni Ahit’e göre Nasıralı İsa’nın bu şehirde çarmıha gerilmesinden192021 ve 300 yıl sonra Azize Helena’nın İsa’nın hayatındaki hac noktalarını belirlemesinden gelmektedir. Sonuç olarak, küçük bir alan olmasına rağmen Eski Kudüs, birçok dini önem taşıyan noktalara sahiptir. Bunların arasında Tapınak Dağı, Ağlama Duvarı, Kutsal Kabir Kilisesi, Kubbet-us-Sahra ve Mescid-i Aksa vardır.

Kudüs, 637 yılında, Halife Ömer döneminde, Bizans İmparatorluğu ile yapılan savaş sonucunda Müslüman Arapların eline geçti. 1099 yılında, I. Haçlı Seferi sırasında bu kez Hristiyanlar şehri ele geçirdiler ve bu bölgelerde Kudüs Krallığı başta olmak üzere pek çok devlet kurdular. 1187 yılında, Müslüman Kürt komutan Selahaddin Eyyubi öncülüğünde gerçekleşen Hıttin Muharebesi ile şehir, 88 yıllık bir aranın ardından tekrar Müslümanların hakimiyetine geçti. Sonrasında da Türk kontrollerine geçti. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşik Krallık kontrolüne geçti. Birleşik Krallık çekildikten sonra Müslümanlar ve Yahudiler arasında sorunlara neden oldu. Günümüzde Kudüs’ün statüsü, İsrail-Filistin çatışmasının en önemli sorunlarından biri olarak kendisini göstermektedir. 1948 Arap-İsrail Savaşı’nda Batı Kudüs, İsrail tarafından ele geçirilen yerler arasındadır ve Eski Kudüs de içinde olmak üzere Doğu Kudüs, Ürdün tarafından ele geçirilmiştir. İsrail 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı esnasında Doğu Kudüs’ü ele geçirip, sonrasında işgal etti.

Günümüzde İsrail’in temel kanunları, Kudüs’ü İsrail’in “bölünmez başkenti” olarak kabul eder. Uluslararası toplum, son işgali kabul etmeyip Doğu Kudüs’ü, İsrail işgali altında olan Filistin Devleti'nin sınırı olarak tanımlar.22232425 Uluslararası toplum, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımlamaz ve de jure olarak Kudüs’te Amerikan büyükelçiliği hariç elçilik bulunmaz. Filistin Merkezi İstatistik Bürosu kayıtlarına göre 208.000 Filistinli, Doğu Kudüs’te yaşamakta ve Filistin Ulusal Yönetimine göre, bu şehir gelecekte kurulacak olan Filistin Devleti’nin başkenti olacaktır.262728 İsrail Devleti’nin bütün dalları Kudüs’te yer almaktadır. Bunların arasında Knesset (İsrail parlamentosu), Başbakan, Başkan köşkleri ve Yargıtay vardır. İbrani Üniversitesi ve İsrail Müzesi başta olmak üzere, şehirde pek çok turistik ve tarihi yerler bulunmaktadır.

Etimoloji

Mısır Orta Krallığı’na ait düşmanların listelendiği antik yazılarda 'Rušalim' adlı bir şehir ismi geçer ve bu isim evrensel olarak olmasa da genelde Kudüs (Yeruşalayim) olarak bilinir.2930 Kudüs, Abdi-Heba’nın Amarna Mektuplarında 'Urušalimin' olarak geçer.31 Yeruşalayim, Kitâb-ı Mukaddes’teki Yeşu kitabında ilk ortaya çıkar. Bu form Yireh (tanrının hizmetinde olan ve tanrıya uyan yer) ve Tanrının (Şalim) karışımıdır. Tanrıya verilen Şalim adı, SLM kökünden türediğinden, Şalom (İbranice) ve Salam (Arapça) barış anlamına da gelir, bu nedenle Yeruşalayim’e Barışın Şehri de denir.3233 İbranice “-im” eki çoğul anlamına gelir ve “-ayim” eki ise çift anlamına gelir, böylece (Yeruşalayim isminin), Kudüs şehrinin iki tepe üstünde olduğunu belirttiği düşünülür.3435 Arapçada Kudüs القُدس al-Quds olarak geçer ve “kutsal” ya da “Kutsal Tapınak” anlamına gelir.3637

<timeline> ImageSize = width:600 height:auto barincrement:12 PlotArea = top:10 bottom:30 right:130 left:20 AlignBars = justify

DateFormat = yyyy Period = from:-2000 till:2010 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:500 start:-2000 ScaleMinor = unit:year increment:100 start:-2000

Colors =

 id:canvas      value:rgb(1,1,1)
id:y     value:yellow
id:b     value:blue
id:g     value:green
id:r     value:red
id:l     value:black

Backgroundcolors = canvas:canvas

BarData =

 barset:Rulers

PlotData=

 width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till
barset:Rulers

 from:-2000 till: -1500 color:y text:"Kenanlılar`` ``öncesi`` ``dönem"
from:-1500 till: -1003 color:y text:"Mısır`` ``Yeni`` ``Krallık`` ``dönemi"
from:-1003 till: -722 color:b text:"[[Antik İsrail ve Yehuda tarihi|İsrail- Yehuda Krallıkları]"
from:-722 till: -586 color:y text:"Neo-Asur"
from:-586 till: -538 color:y text:"Neo-Babil"
from:-538 till: -332 color:y text:"Ahameniş)"
from:-332 till: -140 color:y text:"Makedonya`` ``(Ptolemaik`` ``Mısır`` ``/`` ``Selevkos)"
from:-140 till: -63 color:b text:"Haşmonayim"
from:-63 till: 132 color:y text:"Roma`` ``İmparatorluğu"
from:132 till: 135 color:b text:"Bar`` ``Kohba`` ``İsyanı"
from:135 till: 325 color:y text:"[[Roma İmparatorluğu]"
from:325 till: 614 color:r text:"Bizans`` ``İmparatorluğu"
from:614 till: 629 color:y text:"Sasaniler"
from:629 till: 638 color:r text:"Bizans`` ``İmparatorluğu"
from:638 till: 661 color:g text:"Dört`` ``Halife"
from:661 till: 969 color:g text:"Emeviler"
from:969 till: 1099 color:g text:"Fatimiler"
from:1099 till: 1187 color:r text:"Kudüs`` ``Krallığı"
from:1187 till: 1244 color:g text:"Eyyubiler"
from:1244 till: 1260 color:g text:"Moğollar"
from:1260 till: 1517 color:g text:"Memlüklüler"
from:1517 till: 1917 color:g text:"Osmanlı`` ``İmparatorluğu"
from:1917 till: 1948 color:r text:"Britanya`` ``İmparatorluğu"
from:1948 till: 1967 color:l text:"İsrail`` ``ve`` ``Ürdün"
from:1967 till: 2010 color:b text:"İsrail`` ``ve`` ``Filistin"

 barset:skip

</timeline>

Tarih

Kudüs’ün hem İsrail milliyetçiliği hem de Filistin milliyetçiliği arasındaki merkezi pozisyonunu göz önünde bulundurduğumuzda, 5000 yıllık yerleşik hayatı barındıran tarihi incelerken gereken seçicilik, genelde ideolojik önyargı veya görüşlerden etkilenir. Örneğin, şehrin Yahudi dönemleri, İsrailli milliyetçiler (Siyonistler) için önemlidir ve onlara göre, modern Yahudiler, antik İsraillilerden ve Makabiler’den geldiğini iddia ederler.3839 Öte yandan Müslüman, Hristiyan ve Yahudi olmayanlara ait dönemler ise Filistin milliyetçiliği için önemlidir. Filistin milliyetçilerine göre, günümüz Filistinlileri, bölgede bulunan farklı insan topluluklar oluşturmuştur.4041 Sonuç olarak, iki taraf da şehrin tarihini, şehir üzerindeki iddialarını güçlendirmek adına politikleştirmektedir.424344

Antik dönem

Günümüz Kudüs’ünde bulunan çömlek buluntuları, şehirdeki yaşamın Bakır Çağı’nda, yerleşimin ise Bronz Çağı’nda var olduğunu göstermektedir.4546 Kathleen Kenyon’unda içinde bulunduğu bazı Arkeologlara göre, Kudüs, Kuzeybatı Samiler tarafından, Milattan Önce 2600 yılında organize yerleşim alanı olarak kurulmuştur. İlk yerleşim alanları, Ofel Tepesi’ne kurulmuştur.47 Kutsal Kitap ilk olarak Kudüs’ten, İbrahim’in müttefiki Melchizedek’in yönettiği şehir olarak bahseder.

Bronz Çağı’nın sonlarına doğru, Kudüs, Mısır’a bağlı bir şehir devletiydi.48 Birkaç ücra köy ve pastoral bölgeleri yöneten mütevazı bir şehir olup, küçük bir Mısır garnizonuna ve Kral Abdi-Heba gibi atanmış yöneticilere sahipti.49 Birinci Seti ve İkinci Ramses zamanında, artan zenginlikle birlikte kapsamlı inşalar gerçekleşti.50

Bu dönemde, Kenan bölgesinin Mısır İmparatorluğu’nun bir parçasını oluşturması, Kutsal Kitap’ta Yeşua’nın işgalini açıklar.51 Kutsal Kitap’ta, Kenani kabileler tarafından işgal edilmiş olsa da, Kudüs’ün Bünyamin kabilesine verilmiş sınırların içerisinde olduğu belirtilir.5253 Davud, Kudüs’ü işgal eder ve Kudüs, Birleşik İsrail Krallığı’nın başkenti ve krallığın dini merkezlerinden biri olur.5455

Kutsal Kitap’a göre, Kral Davud 40 yıl boyunca hükmetti.56 Hükmünün kesin bitiş tarihi üzerindeki genel tahmin Milattan Önce 970'tir. Kral Davud’un ardından, oğlu Süleyman geçti57 ve Tapınak Dağı üzerinde Kutsal Tapınağı kurdu. Süleyman Tapınağı (Birinci Tapınak), Ahit sandığının barındığı yer olduğundan, Yahudi tarihinde önemli bir role sahipti.58 400 yıldan fazla sürede, Milattan Önce 587 yılında gerçekleşen Babil istilasına kadar, Kudüs, Birleşik İsrail Krallığı’nın ve daha sonra Yehuda Krallığı’nın politik başkentiydi. Birinci Tapınak dönemi olarak adlandırılan59 bu dönemde, tapınak İsraillilerin dini merkeziydi.60

Süleyman’ın ölümüyle (Milattan Önce 930), on kuzey kabile, İsrail Krallığı’ndan ayrıldı. Davud ve Süleyman liderliğinde, Kudüs Yehuda Krallığı’nın başkenti olarak kaldı.61 Antik İsrail döneminden kalıntılar arasında Hezekiya’nın Tüneli vardır. Bu tünel bir su yolu olup, Yehuda kralı Hezekiye tarafından inşa edilmiş ve antik İbranice yazılarla süslenmiştir (Siloam yazıları).62 Milattan Önce 8. yüzyılda inşa edilen geniş duvarda Hezekiya tarafından yapılmıştır.63 Silwan’daki Firavun’un kızına ait kabirde İbranice yazılar vardır.64 Bu dönemden kalan bir su deposu Robinson’un gemisinin yakınlarında, 2012 yılında bulundu ve bu da Yehuda Krallığı döneminde yoğun yerleşmenin olduğuna dair güçlü bir kanıt olarak bilinir.65

Milattan Önce 722 yılında, Asurlular’ın İsrail Krallığı’nı işgal etmesiyle birlikte, Kudüs, kuzey krallıktan gelen göçmen dalgalarıyla güçlendi. Birinci Tapınak Dönemi, Babillilerin Milattan Önce 586 yılında Yehuda ve Kudüs’ü işgal etmesiyle sona erdi.66

Klasik Antik Dönem

Milattan Önce 538 yılında, Babil tutsaklığı döneminin ardından, Pers kralı Büyük Kiros, Yahudileri Yehuda’ya tekrar dönmeleri için çağrıda bulundu ve Tapınağı kurmalarına izin verdi.67 İkinci Tapınağın inşa edilmesi Milattan Önce 516 yılında, Büyük Daryus yönetiminde tamamlandı.6869 Milattan Önce 445 yılında, I. Artaserhas, yayınladığı kanunla şehrin duvarlarını tekrar inşa ettirdi.70 Kudüs tekrar Yehuda başkenti olma ve Yahudilerin dini merkezi olma özelliğini tekrar kazandı.

İkinci tapınak döneminden kalan birçok mezarlık Kudüs’te bulundu. Bunların arasında Tapınağı kuran Simon’un mezarlığı vardır ve mezarın üzerinde Aramice yazılar bulunmaktadır.71 Eski Şehrin kuzeyinde bulunan Abba mezarlığı da Aramice yazılara sahiptir. Kidron vadisinde bulunan Benei Hezir Mezarlığı, İbranice yazılara sahiptir ve bu yazılar mezarlığın İkinci tapınak rahiplerine ait olduğunu belirtir.72 Sanhedrin mezarları, 63 adet kayalarla yapılmış bir yeraltı mezarlığını oluşturur. Kuzey Kudüs’te bulunan Sanhedria muhitinde bulunur ve Sanhedrin üyeleri tarafından kullanılmıştır.7374

Büyük İskender Pers İmparatorluğu’nu işgal ettiğinde, Kudüs ve Yehuda, Makedon kontrolü altına girdi ve zaman içinde Helen asıllı olan Ptolemaios Hanedanı'in yönettiği Ptolemaios Krallığının kontrolüne girdi. Milattan Önce 198 yılında, V. Ptolemaios Epiphanes, Kudüs ve Yehuda’yı, üçüncü Antiokos yönetimindeki Selevkos’a kaybetti. Selevkos, Kudüs’ü tekrar Hellenik şehir devleti haline sokmaya çalıştı. Milattan Önce 168 yılında, Mattatias ve beş oğlunun Antiokos Efifanes’e karşı gerçekleştirdiği, Makabi isyanıyla Hasmonean Krallığını kurdu ve Milattan Önce 152 yılında Kudüs’ü başkent yaptı.

Milattan Önce 63 yılında, Roma Cumhuriyeti yöneticisi Gnaeus Pompeius Magnus (Pompey), Hasmonean hanedanlığındaki bir taht kavgasına karıştı ve Kudüs’ü ele geçirdi. Böylece Roma İmparatorluğu’nun Yehuda üzerindeki etkisini artırdı.75

Kısa süren Part İmparatorluğu işgali ardından, Yehuda, Roma ve Part İmparatorluğu arasındaki çekişmenin yaşandığı bir yer haline geldi. Part İmparatorluğu taraftarları ve Roma Cumhuriyeti taraftarları çatışmaya başladı.

Roma Cumhuriyeti güçlenmeye başladığında, Romalilara tabi olan yerel idareci, bir tabi-kral olarak Herod’u başa koyuldu. Büyük Herod, kendini şehrin güzelleşip gelişmesine adadı. Duvarlar, Kuleler, Saraylar yaptı ve Tapınağın bulunduğu alanı genişletti. Herod yönetiminde Tapınağın bulunduğu alan iki kat genişledi.767778 Herod’un ölümünden kısa bir süre sonra, Milattan Sonra 6 yılında, Yehuda Roma'ya tabi eyaletlerden olan (Iudaea) biriminin baskenti oldu.79 Fakat Roma yönetimi, Birinci Yahudi-Roma Savaşıyla muhalefete uğradı ve bu muhalefet 70 yılında İkinci Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlandı. Kudüs, 132 yılında başlayıp üç yıl süren Bar Kokhba Ayaklanmasında, bir kez daha Yehuda’nın başkenti oldu. İmparator Hadrianus, Iudaea Şehrini, komşu şehirlerle birleştirerek, Yehuda adını yok edip, Syria Palaestina’yı kurdu. Kudüs’ü Romalı bir şehir haline getirip, adını "Aelia Capitolina"olarak değiştirdi.80 Yahudilerin şehre yılda bir kez dışında girmesini yasakladı. Bu kurallar818283 bütün Yahudileri etkiledi ve böylece şehrin kalıcı laikleşmesini sağlamayı amaçladı.84 Yahudilerin şehre girmemesi Milattan Sonra 4. yüzyıla kadar sürdü. Bar Kokhba ayaklanmasını takip eden 5 yüzyılda şehir önce Roma sonra Bizans yönetimi altında kaldı. 4. yüzyılda, Roma İmparatoru I. Kostantin, Kudüs’te Hristiyan şehirleri kurdu. Kudüs nüfus ve genişlik olarak oldukça büyüdü. Şehrin toplam nüfusu 200.000’e vardı.8586 Bu dönemden, 7 inci yüzyıla kadar Yahudilerin şehre girmesi yasaklandı.87

Roma İmparatorluğu’nun doğu kalıntısı, Bizans İmparatorluğu, yıllarca şehrin kontrolünü elinde bulundurdu. Kudüs bir süre Bizans ve Pers İmparatorlukları arasında gidip geldi. 7. yüzyılda Sasani Kralı II. Hüsrev, Bizans’ın içine doğru saldırıya geçti. Suriye’den başlayan saldırıyı Kudüs’e götürdü. Yerel Yahudiler de bu Bizans’a karşı bu saldırıya yardım etti. 614 yılındaki Kudüs istilası, 21 gün süren durmak bilmez savaşla, Kudüs’ün ele geçirilmesiyle sonuçlandı. Bizans anıları, Sasanilerin ve Yahudilerin, şehirdeki binlerce Hristiyanı katlettiğini yazar. Sasaniler tarafından ele geçirilen şehir, 15 yıl Sasani yönetimi altında kalır ve daha sonra Bizans İmparatoru Herakleios 629 yılında şehri tekrar ele geçirir.88

Orta Çağ

Bizans yönetiminde olan Kudüs, Ömer İbn el-Khattab’ın Müslüman ordusu tarafından fethedildi. İslam’ın erken döneminde, Müslümanlar tarafından şehir Medînet Beytü'l-Makdis (Tapınağın Şehri) olarak anıldı.89 Şehrin geri kalanı İliya olarak adlandırdı.90 Sonra, Tapınak dağı, El-Haram El-Şerif (Asil Tapınak) ve çevresindeki şehir de Beytü'l-Makdis olarak adlandırıldı. Kudüs’ün Müslümanlaştırılması Milattan Sonra 620 yılında başladı. Dini kurallara göre, Müslümanlar dini ritüellerini yerine getirirken Kudüs’e yüzlerini çevirdiler ve İslam dinine göre, Muhammed, Kudüs’te miraca yükseldi. 16 ay sonra, kıble Mekke’ye çevrildi.91 638 yılında, Halifelik yönetim alanını Kudüs’e kadar genişletti.92 Ara kuşatmalarla, Yahudilerin şehre girmesine izin verdi.93 Halife Ömer İbn Al-Khattab, Hristiyanların ve kutsal alanlarının, Müslümanların yönetimi altında güvende olacaklarını Patrik Sofronyus’a temin etti.94

Bir rivayete göre, Halife Ömer, kilisede dua etmeye davet aldığında, Müslümanların kiliseyi camiye çevirmemeleri için kilisede dua etmeyi reddetti.95 Müslümanlar, Beytü'l-Makdis’e ilk defa gittiklerinde, Kur’an’da adı geçtiğinden ve hadislerde bahsedildiğinden, Mescid-i Aksa’yı ilk ziyaret ederdi. Günümüz Arap ve İbrani kaynakları, mescidin etrafının çöplerle dolu olduğunu ve Yahudilerin, Araplarla birlikte temizlediklerini yazar.96 Halife Abdülmelik,

  1. yüzyılın sonuna doğru, Kubbet-ü Sahra’nın inşasına başladı.97 10. yüzyıl tarihçisi El-Mukaddesi, Abdülmelik’in, kubbeyi, Kudüs’teki görkemli kiliselerle yarışsın diye inşa ettirdiğini yazar.98 Sonraki dört yüz boyunca, Kudüs’ün önemi gittikçe azaldı.

1099’da Fatimi lider yerli Hristiyan nüfusu Kudüs’ten kovdu. Daha sonra, Haçlılar, çok güçlü bir şekilde korunan şehri bir saldırıyla delip, Müslümanların ve Yahudilerin birçoğunu katletti. Daha sonra Haçlılar, Kudüs Krallığını kurdu. Boşaltılan şehir, Yunan, Bulgar, Macar, Gürcü, Ermeni, Suriyeli, Mısırlı, Nasturi, Maruni ve diğerleriyle doldu. Bunun sebebi, hayatta kalan Yahudi ve Müslümanların şehre geri dönüşünü engellemekti. Kuzey-doğu dilimi, Mavera-i Ürdün’den gelen doğu Hristiyanlarla doldurdu.99 Sonunda, 1099 yılında, Kudüs nüfusu 30.000 oldu.100 1187 yılında, Selâhaddin Eyyubi, Kudüs’ü haçlıların elinden aldı ve Yahudilerle Müslümanlara şehre tekrar dönmeleri için izin verdi.101 Doğu Hristiyan nüfusuna kalmaları için izin verildi.102 Selâhaddin’in Eyyubi hanedanlığında, yeni ev, market, kamu banyoları ve dini yerlerin kurulması emredildi. Buna rağmen, Kudüs’ün stratejik önemini yitirmesi ve Eyyubi’nin kanlı çatışmalarından dolayı Kudüs bir köy statüsüne itildi.103 1244 yılında, Kudüs Harezm Tatarlar tarafından yağmalandı. Hristiyan nüfusu katledip, Yahudileri kovdu.104 Harezm’ler Eyyübiler tarafından 1247’de kovuldu. 1250-1517 tarihleri arasında Kudüs Memlükler tarafından yönetildi. Bu dönemde Memlükler ve Haçlılar arasında birçok savaş gerçekleşti. Bölge depremlerden ve Kara ölümden çok etkilendi.

Osmanlı dönemi

Kudüs ve çevresi Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi ile beraber Osmanlı idaresine girdi. Kudüs'teki Osmanlı idaresi 1517'den 1917’ye kadar 400 sene devam etti.105 Kudüs, I. Süleyman yönetiminde zengin bir dönem yaşadı. Barış ve yenilenmeyle dolu bir dönemdi ve bu dönemde şehri çevreleyen büyük duvarlar tekrar inşa edildi. Kudüs'e su getiren kanallar tamir edildi ve çeşmeler inşa edildi. Kanuni'nin eşi Hürrem Sultan Kudüs'e bir külliye inşa ettirdi. Osmanlı yönetimi boyunca Kudüs bir şehir ve önemli bir din merkezi olarak kaldı.106 1744 yılında, bir İngiliz referans kitabı, Kudüs’ü Filistin’in başkenti olarak saydı.107 Osmanlı, Kudüs’e birçok yenilik getirdi: elçilikler tarafından kullanılan modern Posta sistemi ve posta araçları ve taşıma hizmetleri, şehrin modernleşmesinin ilk işaretleriydi.108 19. yüzyılın ortalarında, Osmanlı, Yafa’dan Kudüs’e uzanan ilk yolu döşedi ve 1892 de bu yol şehre ulaştı.109

Kudüs 1831 yılında Mehmet Ali Paşa tarafından ilhak edildiğinde, birçok elçilik ve konsolosluk şehirde güçlü bir varlık oluşturmak istedi. 1836 yılında İbrahim Paşa, Kudüs’teki 4 büyük sinagogun, Hurva’da dâhil olmak üzere, restore edilmesine izin verdi.110 1834’teki Filistin Arap ayaklanmasında, Kasım El-Ahmad, ordusunu Nablus kentinden yönetti ve Kudüs’e saldırdı. Ebu Goş klanı El-Ahmad’a yardım etti ve 31 Mayıs 1834 yılında şehre girdiler. Hristiyan ve Kudüs Yahudileri birçok saldırıya maruz kaldı. İbrahim’in Mısır ordusu, Kasım’ın güçlerini bir sonraki ayda bozguna uğrattı.<ref>1834 Palestinian Arab Revolt

  • Joel Beinin (2001) Workers and peasants in the modern Middle East Cambridge University Press, ISBN 0-521-62903-9, p. 33

  • Beshara, Doumani. (1995). *Rediscovering Palestine: Egyptian rule, 1831–1840 * University of California Press. </ref>

    Osmanlı yönetimi 1840 yılında yeniden kuruldu, fakat Kudüs’te kalan, Cezayir ve Kuzey Afrika’dan olan Mısırlı Müslümanlar ve Yahudiler, artan sayılarda şehre yerleştiler.111 1840 ve 1850’de, uluslararası güçler, Filistin’de çekişmeye başladılar. Ana yaklaşım nedenleri bölgede bulunan dini azınlıkların üzerindeki korumalarını artırmaktı ve ana çekişmeler, genelde Kudüs’te bulunan konsolosluklar aracıyla gerçekleşti.112 Prusya Konsolosluğuna göre, 1845 yılındaki nüfus 16.410 idi. 7120 Yahudi, 5000 Müslüman, 3390 Hristiyan, 800 Türk asker ve 100 Avrupalı bu sayıyı oluşturmaktaydı.113 Hristiyan hacıların sayısı Osmanlı yönetimi altında büyüdü. Şükran günü döneminde şehrin nüfusu ikiye katlandı.114

1860’larda, eski şehir dışında yeni muhitler oluşmaya başladı. Bunun sebebi, büyük duvarlar içinde bulunan Eski Şehrin alan olarak daralması ve kalabalıktan oluşan kötü sağlıklı koşullardı. Rus yerleşkesi ve Miskenot Şa’ananim 180 yılında kuruldu.115 1867’de, Amerikan Misyoner raporlarına göre, Kudüs’ün nüfusu 15.000 üzerindeydi; 4000-5000 Yahudi ve 6000 Müslüman. Her yıl 5000 ile 6000 arasında Rus Hristiyan hacı şehirde bulunurdu.116 1874’te Kudüs özel bir idareye sahip bir vilayet oldu. Suriye Vilayeti’nden kopuk, direkt olarak İstanbul’a bağlı bir şehir oldu.117 1880’lere kadar Kudüs’te hiçbir resmi yetimhane yoktu. Bunun sebebi ailelerin birbirlerine bakmasıydı. 1881 yılında, Kudüs’teki ilk Yetimhane, Diskin Yetimhanesi, kuruldu. Bu yetimhanenin kurulmasının sebebi, Rus Pogromu’ndan kurtulan Yahudi çocukların Kudüs’e gelmesiydi. Yirminci yüzyılın başında Zion Blumthental Yetimhanesi (1900) ve Kızlar için bir yetimhane kuruldu (1902).118

İngiliz himayesi

1917 yılında, Kudüs Savaşı’ndan sonra, General Edmund Allenby tarafından yönetilen İngiliz Ordusu, şehri ele geçirdi.119 1922 yılında, Lozan Konferansı’nda, Milletler Cemiyeti, Birleşik Krallık’a Filistin mandasının, Ürdün mandasının ve Irak mandasının yönetimini himaye etti. 1922’de 1948 yılına kadar, şehrin nüfusu 52.000’den, 165.000’e ulaştı. Bu nüfusun üçte ikisi Yahudi ve üçte biri Araptır (Müslüman ve Hristiyan).120 Filistin’deki Arap ve Yahudiler arasındaki durum sessiz değildi. Kudüs’te, 1920 ve 1929 yılları arasında Arap ayaklanmaları oldu. İngiliz yönetimi altında, şehrin batı ve kuzey kısımlarında yeni kenar mahalleleri121122 ve yükseköğretim kurumları (İbrani Üniversitesi) kuruldu.123

Bölünme ve birleşme (1948-1967)

İngiliz himayesinin bitim tarihine yakın, Birleşmiş Milletler 1947 Bölüm Planı, Kudüs’te farklı bir uluslararası rejim olmasını tavsiye etti. Plana göre şehir Birleşmiş Milletler gözetimi altında şehir bölünecekti.124 Beytüllahim’in de içinde olduğu bu uluslararası rejim 10 yıl yürürlükte olacaktı ve 10 yılın sonunda şehirde yaşayanlar bir referandumla şehrin rejimi hakkında karar vereceklerdi. Plan yürürlüğe, 1948 savaşı nedeniyle giremedi. İngilizler Filistin’den çekildi ve İsrail bağımsızlığını ilan etti.125 Savaş, şehirdeki Arap ve Yahudi nüfuslarının yerlerinden edilmelerine sebep oldu. 28 Mayıstaki Arap lejyonlarının Yahudi kesimi işgal etmeleriyle 1500 kişi yaşadıkları yerden kovuldu ve birkaç yüz kişi mahkûm edildi.126127 Savaşın sonunda İsrail Arap yerleşim kesimlerinin 12 sini ele geçirdi. Yaklaşık 30.000 sığınmacı durumuna geldi.128129 1948 savaşı Kudüs’ün bölünmesine sebep oldu. Eski duvarla çevrili şehir Ürdün tarafında kaldı. Kasım 1948’de kimseye ait olmayan bir alan Doğu ve Batı Kudüs arasında oluşturuldu. İsrail güçlerinin kumandan Moshe Dayan ve Ürdün kumandanı Abdullah el-Tell ile buluşup pozisyonlarını bir harita üzerinde kararlaştırdılar. Bu çizilen harita, resmi olmasa da 1949 yılındaki ateşkesteki sınır dağılımına karar verdi.130 İsrail’in kurulumdan sonra Kudüs başkent olarak ilan edildi131 ve Ürdün 1950 yılında Doğu Kudüs’ü ele geçirdi ve 1953 yılında Ürdün’ün ikinci başkenti olarak şehri ilan etti.132133134 Sadece İngilizler ve Filistinliler Ürdün yönetimini tanıdı.135 1948 yılından sonra Eski Duvarlı Şehir, tamamen ateşkes sınırının doğusunda, Ürdün’ün elinde kaldı. Ürdün, bütün kutsal yerlerin kontrolünü sahipti ve ateşkes kurallarının tam tersine, Yahudilere kutsal yerleri yasakladı ve bir kısmına zarar verdi. Ürdün sadece bir kısım Hristiyanı, Hristiyanlar için kutsal yerlere kabul etti.136 Eski şehirdeki 58 sinagogun yarısı, işgalin ilk 19 yılında ahır ya da kümese çevrildi. İsrail tarafı da tarihi mezarlıkları bozup yerlerine park veya tuvalet yaptırdı 1964 yılında.137 Birçok tarihi ve dini öneme sahip yapı yıkıldı ve yerlerine modern yapılar dikildi.138 Altı Gün Savaşlarında İsrail Savunma güçleri Doğu Kudüs’ü ele geçirdi. 27 Haziran 1967’de İsrail Doğu Kudüs üzerindeki yönetim gücünü artırdı ve Kudüs belediyesine dâhil etti.139 1980 yılında, İsrail Kudüs Kanunu geçirdi ve bu kanuna göre Kudüs, İsrail’in bölünmez başkenti oldu.140 Şehirdeki Araplara vatandaşlık verildi ve istemeyenlere daimi oturma izni verildi. Altı Gün Savaşı’ndan sonra Kudüs’ün nüfusu %196 arttı. Yahudi nüfusu %155 arttı ve Arap nüfusu ise %314 arttı. Yahudi nüfusu 1967’de %74 iken 1980’de %72’ye, 2000’de %68’e ve 2010 yılında %64’e düştü.141

Günümüz

Şehrin durumu ve özelikle kutsal mekânların durumu, İsrail-Filistin sorununun merkezinde yer alıyor. İsrail devleti, Eski şehrin Müslüman çeyreğinde inşa planlarını onayladı.142 Bunun sebebi, doğu Kudüs’teki Yahudi nüfusunun artmasıdır. İslami liderler, öte yandan, Yahudilerin Kudüs’le hiçbir bağlarının olmadığını iddia edip, 2500 yıllık ağlama duvarının, bir caminin duvarı olarak inşa edildiğini söylerler.143144 Ehud Barak tarafından 2000 yılında kurulan bir uzman takım, şehrin bölünmesi gerektiği sonucuna vardı. Dönemde yapılan anketlere göre, toplumun %60-70'i şehrin bölünmüş olduğunu kabul etmekte, %56’sı bölünmeyi kabul etmekteydi.145 Barışa olan güçlü özlem ve istek, Barış Heykeli (silah parçalarından yapılmış, tarım aletleri) tarafından sembolize edilir. Heykel, Eski Şehir duvarlarına bakan, eski İsrail-Ürdün sınırının yakınlarındadır ve Yeşaya kitabından alıntılar vardır üzerinde (Arapça ve İbranice).146 Rusya147 ve Çin148 gibi bazı ülkeler, Filistin’i, Doğu Kudüs’ü başkent olarak tanır. Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna ait olan 58/292 nolu çözüm önergesine göre, Filistinlilerin Doğu Kudüs üzerinde egemenlik hakları vardır.149

Coğrafya

Kudüs, Yehuda Dağlarında bulunan platonun güneyinde bulunur. Şehrin rakımı 760 metredir.150 Bütün Kudüs, vadiler ve kuru nehir yataklarıyla çevrelenmektedir. Kidron, Hinnom ve Tyropeon vadileri, eski şehrin güneyindeki bölgede buluşur.151 Kidron Vadisi, Eski şehrin doğusuna doğru gider ve Zeytin Dağları'nı ikiye ayırır. Kutsal Kitap döneminde, Kudüs, badem, zeytin ve palmiye ağaçlarından oluşan ormanlarla çevrelenmişti. Yüzyıllar boyu süren savaş ve hor görme, bu ormanların yok olmasına sebep oldu. Su temini Kudüs’ün yaşadığı en büyük problemler arasında yer alır. Bu durum tarihi ve karışık su kemerleri, tüneller, havuzlar ve sarnıçlarla kanıtlanır.152 Kudüs Akdeniz ve Tel Aviv’in 60 km doğusundadır.153 Şehrin karşısına 35 km uzaklıkta154 Ölüdeniz vardır ve Ölüdeniz, dünyanın en düşük seviyede bulunan su birikintisidir. Komşu şehirler ve kasabalar arasında, güneyde Betlehem (Beyt-ül Lahim) ve Beit Jala, doğuda Abu Dis ve Ma’ale Adumin, batıda Mevaseret Zion ve kuzeyde Ramallah ve Giv’at Ze’ev vardır.155156157 Kudüs ormanının yakınında, batı tarafında bulunan Herzl Dağı İsrail’in millî mezarlığıdır.

İklim

Şehirde Akdeniz iklimi etki gösterir. Sıcak ve kuru yazlar ve orta soğuklukta, ıslak kışlar vardır. Kısa süren kar yağışları, bir kış boyunca bir ya da iki defa gerçekleşir ve üç-dört yılda bir ağır kar yağışı gerçekleşir. Ocak yılın en soğuk ayıdır ve ortalama hava sıcaklığı 9 °C'dir. Temmuz ve Ağustos en sıcak aylardır ve ortalama sıcaklık 24 °C'dir. Ayrıca yazlar yağmursuzdur. Yağmur, Ekim ve Mayıs158 arasında yağar ve Kudüs yaklaşık 3400 güneş ışığı saatine sahiptir. Şehirdeki hava kirliliği araç trafiğinden oluşmaktadır.159 Kudüs’teki birçok ana yol büyük trafik yoğunluklarını ağırlayacak şekilde yapılmamıştır. Bu trafik sıkışıklıklarına ve havaya daha fazla karbon monoksite neden olur. Şehirdeki endüstriyel kirlilik seyrektir.

Nüfus

Tarih

Kudüs’ün nüfusu sayı ve bileşenler açısından 5000 yıllık tarihinde birçok değişikliğe uğradı. Orta Çağ döneminden beri, Kudüs Eski Şehir, Yahudi, Müslüman, Hristiyan ve Ermeni kısımlarına bölünmüştür. 1905 öncesi birçok nüfusa dair veri, genelde yabancı ziyaretçilerden ve kuruluşlardan gelen tahminlere dayanır çünkü öncesindeki nüfus sayımları başka bölgeleri de içerir.160 Bu tahminlere göre, Haçlı Seferleri’nden sonra Müslümanlar, 19. yüzyılın ortasına kadar Kudüs’teki en büyük çoğunluğu oluşturdular. 1838 ve 1876 yılları arasıyla ilgili, birçok tahmin arasında, Müslümanların mı Yahudilerin mi çoğunlukta olduğu tartışması vardır. 1882 ve 1922 yılları arasıyla ilgili tartışma ise, Yahudilerin ne zaman çoğunluk oldukları üzerindedir.

Günümüzde nüfus

Aralık 2007 yılında, Kudüs’teki nüfus 747.600 idi. %64’ü Yahudi, %32’si Müslüman ve %2’si Hristiyan’dı.161 2005’in sonunda nüfus yoğunluğu 5750,4 km<sup>2</sup> idi.162163 2000 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre, şehirdeki Yahudi nüfusunun yüzdesi düşüşteydi. Sebep, Müslümanlar arasındaki doğum oranı ve şehirden ayrılan Yahudi yerleşimcilerdi.164 Araştırmaya göre, şehirdeki 32.488 kişinin %9’u Yahudi’ydi.165 2005 yılında, eski Sovyetler Birliği’nden, Fransa ve Amerika’dan çoğunluğu olmak üzere, birçok yeni göç oldu. Yerel nüfusa bakıldığında ise, gidenlerin sayısı gelenlerden fazlaydı. 2005 yılında 16.000 Kudüs’ten ayrıldı ve sadece 10.000 Kudüs’e yerleşti.166 Buna rağmen, Kudüs’teki nüfus yüksek doğum oranından dolayı, özellikle Haredi Yahudilerde ve Arap toplumunda artmaya devam etmekteydi. Yıl boyunca toplam nüfus 13.000 kişiyle (%1,8) arttı ama dini ve etnik bileşenlerde değişim vardı. 1967 yılında, Yahudiler nüfusun %74’ünü oluştururken, 2006 yılında, bu oran %9 düştü.167 Nedenler arasında, ev fiyatlarının yüksekliği, istihdam problemleri ve şehrin artan dini karakteri görüldü. Seküler Yahudilerin ya da dini inançlarını diğer insanlara göre daha hafif taşıyanların yüzdesi düşmekte. Geçen 7 yılda, 20.000 tanesi şehri çeşitli nedenlerle terk etti. Şimdilerde bu kesim, bütün şehir nüfusunun %31’ini oluşturmakta. Bu yüzde, şehirde artan ultra-ortodoks nüfusla aynıdır.168 Seküler kesimin birçoğu kıyı şehirlerine daha seküler bir yaşam tarzı ve ucuz ev bulmak için taşındılar.169 2009 yılında, şehirdeki Haredi nüfusu artıyordu. Okula giden 150.100 çocuktan, 59.900 ya da %40'ı laik devlet okullarında ve millî dinî okullardayken, 90.200 ya da %60'ı Haredi okullarında eğitim almaktaydı. Bu Haredi ailelerin çok sayıdaki çocuklarıyla pozitif bir ilgileşim gösterir.170171 Bazı İsraillilerin Kudüs’ü fakir, bitkin ve politik ve dini karmaşadan dolayı delik deşik bulmasına rağmen, şehir birçok Filistinli için çok çekicidir, çünkü Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nden daha fazla iş ve fırsat sunar. Filistinli yöneticiler, daima Arapları Kudüs’te kalmaları için destekler, böylece şehir üzerinde olan iddialarını koruma altına almış olurlar.172173 Araplar, istihdam, sağlık, sosyal güvenlik ve diğer sağlanan yararlarla şehre çekilirler.174 İsrail vatandaşlığına sahip olmak istemeyen, Araplar, İsrail tarafından verilen bir kimlik kartıyla, kontrol noktalarından kolaylıkla geçip İsrail’de serbest dolaşım elde edebilmektedirler. Ayrıca iş bulma imkânları da olmaktadır. Kudüs’teki Araplar, çocuklarını İsrail okullarına gönderebilirler ve üniversiteler, İsrailli doktorlar ve Hadassah Sağlık Merkezi gibi saygın hastaneler Araplar tarafından kullanılabilir.175 Nüfus ve Yahudi-Arap nüfus dağılımı Kudüs üzerindeki anlaşmazlıkta büyük bir role sahiptir. 1998 yılında, Kudüs Gelişim Kurumu şehrin batı kanadını genişletip, daha fazla Yahudi’nin yaşadığı yerler yaratmayı önerdi.176 Böylece şehrin Yahudi nüfusu çoğunluk olarak artacaktı. Geçen birkaç yılda, Yahudi doğum oranında düzenli bir artış, Arap doğum oranında ise düzenli bir azalış oldu. Mayıs 2012’de raporlara göre, Yahudi doğum oranı Arap doğum oranını solladı. Şimdilerde, şehrin doğum oranı, Yahudi ailelerde 4.2 çocuk ve Arap ailelerde 3.9 çocuk olarak dağılmıştır (217-218). Buna ek olarak, Kudüs’te Yahudi yerleşimcilerin sayısı artmıştır. Geçen birkaç yılda, binlerce Filistinli, daha önce Yahudiler tarafından yaşanılan, doğu Kudüs’teki muhitlere yerleşti. 2007 yılında, 1300 Filistinli, Pisgat Ze’ev ve Neve Ya’akov gibi Yahudi nüfusunun çok olduğu alanlara taşındı.

Kudüs yerel yönetimi

Kudüs Şehir Konseyi 31 seçilmiş üyeden oluşur ve belediye başkanı tarafından yönetilir. Belediye başkanı 5 yıllık bir dönem için görevdedir ve sekiz yardımcı atar. Bir önceki Belediye başkanı Uri Lupolianski 2003 yılında seçildi.177 2008 Kasım’ında gerçekleşen yerel seçimlerde Nir Barkat seçildi ve şimdilerde belediye başkanıdır. Belediye başkanı ve yardımcıları dışında, konsey üyeleri maaş almaz ve gönüllü çalışırlar. En uzun görevde olan belediye başkanı, Teddy Kollek, 28 yıl – 6 dönem görevde bulundu. Konseyin toplantılarının çoğu gizlidir fakat her ay halka açık bir toplantı yapar.178 Konsey içinde, dini politik partiler güçlü bir kesimi oluşturur ve sandalyelerin büyük kısmını alırlar.179 Kudüs belediyesinin ana binası ve belediye başkanının ofisi Yafa yolunda bulunan Safra Meydanı’ndadır (Kikar Safra).

Politik durum

Birleşmiş Milletlerin 1947’de geçirdiği Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı’yla, Kudüs, Birleşmiş milletler tarafından yönetilen ayrı bir yönetim altındaki bir şehir halini aldı. Yahudi liderler bu planı kabul etti fakat Arap liderler plana karşı çıktı.180181 1948 savaşında, şehrin batı kısmı, yeni kurulan İsrail devleti tarafından ele geçirilirken, doğu kısmı Ürdün tarafından ele geçirildi. Uluslararası toplum, Kudüs’ün yasal statüsünü Birleşmiş Milletler planına göre tanımakta ve İsrail’in şehir üzerindeki egemenliğini kabul etmemektedir. 5 aralık 1949’da, İsrail’in ilk Başbakanı David Ben-Gurion, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak ilan etti182 ve bu ilandan beri İsrail devletinin bütün birimleri; Yasama, Yargı ve Yürütme bu şehirde konumlandı. Sadece Savunma Bakanlığı Tel Aviv’de yer almaktadır.183 İlan döneminde Kudüs bölünmüş olduğundan sadece Batı Kudüs İsrail’in başkentidir. İsrail’in Kudüs’ü başkent olarak kabul etmesine rağmen, diğer ülkeler elçilikler için, Tel Aviv’i kullanır. Bunun sebebi ülkelerin Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımamalarıdır.184 28 Ekim 2009’da, Birleşmiş Milletler sekreteri Ban Ki-moon, barışın olması için, Kudüs’ün hem İsrail’in hem de Filistin yönetiminin başkenti olmasının gerekliliğini belirtti.185 Filistin Millî Yönetimi Doğu Kudüs’ü, Birleşmiş Milletler 242 nolu çözüm önergesine göre, işgal edilmiş sınırlar olarak görmektedir. Filistin yönetimine göre, Doğu Kudüs (Tapnak Dağıyla birlikte) Filistin’in başkentidir ve Batı Kudüs’ün daimi durumu da anlaşma konusu olmalıdır. Bunun yanı sıra, Kudüs’ün açık bir şehir olmasına da sıcak bakmaktadırlar.186 2010’da İsrail devleti Kudüs’ü yüksek millî önceliği kanunu yürürlüğe soktu. Bu yürürlüğe göre, şehirde yerleşim alanları artırıldı, yerleşimcilere, yardım ve vergi yardımları verildi. Böylece Yahudi yerleşimciler, ev, eğitim, iş, turizm ve daha fazla kültürel aktiviteye sahip olmaya başladılar.

Devlet kurumları

İsrail’in birçok devlet kurumu, Kudüs’teki Givat Ram semtinde bulunan Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. Kiryat HaLeom projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları Kiryat Menachem Begin’de bulunmaktadır. Knesset (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya’da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs’tedir.187 İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.<ref name="Ruth Kark">Jerusalem as administrative capital of the British Mandate:

  • Ruth Kark is a professor in the Department of Geography at the Hebrew University of Jerusalem.

  • </ref>

    1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail’in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail’in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967’de Levi Eşkol hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. Oslo anlaşmaları, Kudüs’ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs’te Filistin’e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs’ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.188 Mahmud Abbas, Kudüs’ü Filistin’in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.189 İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’da aynı şekilde, Kudüs’ün, İsrail’in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin’in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin’e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis’i, Kudüs’ü çeveleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs’le ilişkiler ofisini Abu Dis’te kurdu.190 İsrail’in birçok devlet kurumu, Kudüs’teki Givat Ram semtinde bulunn Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. Kiryat HaLeom projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları Kiryat Menachem Begin’de bulunmaktadır. Knesset (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya’da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs’tedir.191 İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.192 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail’in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail’in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967’de Levi Eşkol hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. Oslo anlaşmaları, Kudüs’ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs’te Filistin’e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs’ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.193 Mahmud Abbas, Kudüs’ü Filistin’in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.194 İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’da aynı şekilde, Kudüs’ün, İsrail’in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin’in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin’e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis’i, Kudüs’ü çevreleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs’le ilişkiler ofisini Abu Dis’te kurdu.195

Dini önemi

Kudüs, Yahudiliğe aşağı yukarı 3000 yıl, Hristiyanlığa 2000 yıl ve İslam’a ise 1400 yıl civarında kutsaldır. 2000 yılı Kudüs’ün istatistiki yıllığına göre, Kudüs’te 1204 sinagog, 158 kilise ve 73 cami vardır.196 Durmaksızın süren, dinlerin beraber barış içinde yaşanmasını sağlamaya çalışan çabalara rağmen, Tapınak Dağı gibi bazı alanlar ayrışmanın ve tartışmanın bitmediği alanlardır. Kudüs, Yahudilere Kral Davud’un şehri Milattan Önce 10. yüzyılda ele geçirmesinden itibaren kutsallaşmıştır. Kudüs Süleyman’ın ve İkinci Tapınağın bulunduğu alandı.197 Eski Ahit’te belirtilmemesine rağmen, Yeni Ahit’te 632 defa görülür bu bilgi. Günümüzde, İkinci Tapınağın bir kalıntısı olan Ağlama Duvarı, Kutsalların Kutsalı Tapınak Dağından sonra ikinci en kutsal alandır Yahudiler için.198 Dünyanın her tarafında sinagoglar, önü Kudüs’e dönük Tanah sandukalarına sahiptir199 ve Kudüs’teki sandukalar ise Tapınak Dağı’na dönüktür.200 Mişna tarif edildiği gibi ve Şulhan Aruh’ta kodlandığı gibi, Yahudiler dua ederken Kudüs’e ve Tapınak Dağı’na dönerler. Birçok Yahudi bu yönü göstermesi amaçlı evlerinide o yöne Mizrah yerleştirirler.201202 Hristiyanlar, Kudüs’e hem Eski Ahit tarihiyle ilgili hem de İsa’nın hayatındaki öneminden dolayı, saygı gösterir. Yeni Ahit’e göre, İsa, doğumun hemen sonra Kudüs’e getirildi(260) ve büyüdüğünde İkinci Tapınağı temizlerdi.203 Bazı din adamları İsa’nın son akşam yemeğinin Kudüs’te olması ve İsa’nın çarmıha gerildiği, Golgotha’da Hristiyanlar için önemli alanlar arasındadır.204 Adından da anlaşılacağı gibi Golgotha’nın bulunduğu yerde günümüzde Kutsal Kabir Kilisesi vardır ve Hristiyanlar için bu kilise hac alanıdır.205206207 Kudüs, Sünni Müslümanlar için, üçüncü en kutsal şehirdir.208 Kıble, Mekke’deki Kabe’den önce Kudüs’tü.209 Şehrin Müslümanlar için en büyük önem noktası, Muhammed’in cennete Kudüs’ten çıkmasıdır. İslamiyet’e göre, Muhammed bir gece mucizevi bir şekilde Mekke’den Kudüs’e gelip cennete yükseldi.210211 İsra Suresi’nin ilk cüzü, Muhammed’in cennete olan bu gezisinin Mescid-i Aksa’dan gerçekleştiğini belirtir.212 Bu aynı zamanda Hadisler’de de belirtilmiştir.

Kültür

Genelde dini önemiyle bilinmesine rağmen, Kudüs, birçok artistik ve kültürel yere sahiptir. İsrail Müzesi, yılda yaklaşık bir milyon ziyaretçi ağırlar ve bunların üçte biri turistlerdir (274). Müzede birçok arkeolojik buluntu ve İsrail’e özgü sanat eserleri bulunur. Ölüdeniz parşömenleri de bu müzededir.213 Gençlik Kanadı, birçok sergiye ev sahipliği yapar ve kapsamlı bir sanat programı sunar. Her yıl yaklaşık 100.000 çocuk bu yeri ziyaret eder. Müze’nin büyük bir heykel bahçesi vardır ve İkinci Tapınağın bir minyatürü de vardır.214 Doğu Kudüs’te bulunan Rockefeller Müzesi, Orta Doğu’da bulunan ilk arkeolojik müzedir ve 1938 yılında, İngiliz himayesindeki dönemde inşa edilmiştir.215216 İsrail Millî Mezarlığı, şehrin batı sınırında, Herzl Dağı'nın üzerindeki Kudüs Ormanı'nda bulunur. Herzl Dağının batı uzantısı, Anma Dağı, Holokost Müzesi’nin bulunduğu yerdir. Holokost kurbanlarının anısına yapılan Yad Vashem, Holokost’la ilgili en çok bilginin bulunduğu en büyük kütüphanedir.217 100.000 kitap ve makale vardır müzede. Öldürülen kişilerin ve ailelerin hikâyelerini sergiler. Soykırımda öldürülmüş sanatçıların eserlerinin sergilendiği bir galeri de vardır. Yad Vashem, Nazi Almanyası tarafından öldürülen 1.5 milyon Yahudi çocuğun ölümünü anar ve Uluslararası Dürüstleri onurlandırır.218 1940'larda kurulan, Kudüs Senfoni Orkestrası219 dünya çapında etkinlikler yaptı.220 Şehrin girişinde bulunan, Uluslararası Kongre Merkezi (Binyanei HaUma), İsrail Filarmoni Orkestrasına ev sahipliği yapar. 1961 yılından itibaren gerçekleştirilen İsrail Festival’i, hem içeride hem de dışarıda birçok etkinliklere sahiptir. Yerel ve Yabancı sanatçılar festivale katılır, konserler verilir, oyunlar sergilenir ve sokak tiyatrocuları performanslarını sergiler. Festivalin daimi ev sahibi Kudüs’tür. Telbiye muhitindeki Kudüs Tiyatrosu, yılda 150 konsere, çeşitli dans gösterilerine ve yabancı sanatçılara ev sahipliği yapar.221 2009 yılında, Kudüs, Arap Kültürü’nün başkenti olarak ilan edildi.222 Kudüs, Filistin Milli Tiyatrosuna ev sahipliği yapar. Bu tiyatro, Filistinli Arapların kültürlerini ve sanatını korumalarına yardımcı olur.223 Edward Sayid Milli Müzik Konservatuvarı, Filistin Çocuk Orkestrasına sponsorluk yapar.224 Tapınak Dağı üzerindeki İslam Müzesi, 1923'te kurulmuştur ve birçok İslami tarihi esere sahiptir.225 İsrail Arap Kültürel aktivitelerini onaylayıp maddi yardımlar sağlar fakat, Arap kültürü başkenti etkinlikleri İsrail tarafından yasaklanmıştır, bunun nedeni, etkinliklerin Filistin Milli Yönetimi tarafından gerçekleştirilmesidir.226 İbrahim Fonu ve Kudüs Kültürlerarası Merkezi (JICC) Yahudi ve Filistinlilerin katıldığı ortak kültürel aktiviteleri destekler. Kudüs Orta Doğu Müzik ve Sanat Merkezi227 hem Araplara hem de Yahudilere açıktır ve birçok atölye sunar. Böylece Yahudi-Arap diyaloğunu sanatla destekler.228 Yahudi-Arap Gençlik Orkestrası, hem Avrupa Klasik Müziği hem de Orta Doğu müziğinden eserler sunar.229 2006 yılında, Kudüs Yolu açıldı, bu yol, Kudüs etrafında bulunan birçok kültürel alan ve millî parkların etrafından geçen bir yürüyüş yoludur.

Medya

Kudüs, İsrail devlet yayınlarının merkezidir. İsrail Radyo ve Televizyon Kurumu’nun merkez ofisi Kudüs’te bulunur. Bunun yanı sıra, İsrail Radyosu, Kanal 2, Kanal 10 ve BBC radyosunun bir kısmına ait stüdyolar Kudüs’tedir. Yerel medya kuruluşları arasında Kudüs Times bulunur.

Ekonomi

Tarihsel olarak, ana limanlar Yafa ve Gazze’den uzaklığından dolayı Kudüs’ün ekonomisi neredeyse tamamen dini hacılar tarafından desteklenirdi.230 Kudüs’ün dini alanları, günümüzde hala en favori turist mekânları231 fakat geçen elli yılda, dini turizm gelirinin Kudüs için yeterli olmayacağına ikna olundu.232 İstatistikler, şehirdeki ekonomik büyümeyi kanıtlasa da, 1967 yılından beri Doğu Kudüs, Batı Kudüs’ün gelişme hızından geride kalmıştır.233 Buna rağmen, çalışanın olduğu ev sayısı Araplarda (%76.1) Yahudilere (%66.8) göre daha fazladır. Kudüs’teki işsizlik oranı, millî ortalamanın (%9.0) üzerindedir ama bunun yanı sıra şehirdeki yoksulluk son yıllarda artmaktadır. İsrail Kamu Hakları Derneği’ne göre, 2012 yılında Kudüs’te yaşayan Filistinlilerin %78’i yoksulluk içinde yaşıyordu. Bu 2006 yılında %64 olarak görünen sayıdan oldukça büyük bir artıştı. Dernek bu durumu, işsizliğe, altyapı sorununa ve eğitim sisteminin kötüye gitmesine bağlarken, Ir Amin, durumu Filistinlilerin Kudüs’teki yasal durumuna bağlar.234 2006 yılında Kudüs’teki ortalama aylık gelir 5,940 (1410 USD) Şekeldi ve bu rakam Tel Aviv’den 1,350 Şekel azdı. İngiliz himayesi altında, kabul edilen bir kanuna göre, bütün binaların Kudüs taşından yapılması gerekiyordu. Böylece şehrin kendine özel tarihi ve estetik görünümü korunacaktı.235 Bunun bir parçası olarak şehirde sanayileşme pek desteklenmemiştir. Şehrin %2.2’lik bir alanı sadece sanayi için kullanılmaktadır. Buna rağmen Tel Aviv’de bu alan iki kat büyüktür. Hayfa’da ise, sanayi alanı Kudüs’ten yedi kat daha büyüktür.236 Kudüs çalışanlarının sadece %8.5’i üretim sektöründe çalışmaktadır, bu rakam millî ortalamanın yarısıdır. Tel Aviv İsrail’in finansal merkezi olarak görünse de, Kudüs’te taşınan ileri teknoloji firmaları, şehrin ekonomisinde etkisini göstermeye başlamıştır. 2006 yılında bu tür firmalar 12.000 iş fırsatı oluşturdu.237 Kuzey Kudüs’ün endüstriyel parkı, İsrail’in en büyük şirketlerine ev sahipliği yapar (Intel, Teva İlaç, ECI Telekom). İsrail devletinin kurulmasından itibaren, devlet, Kudüs ekonomisinin en büyük kurucusu oldu. Devlet Kudüs’te yeni iş fırsatları oluşturup, teşvikler sunmaktadır.238

Ulaşım

Kudüs çok gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir ve bu şehri lider lojistik merkezleri arasına sokar. Yafa yolunda bulunan, Kudüs merkez otobüs durağı, İsrail’in en meşgul durağıdır. Egged Otobüs Kooperatifi tarafından işletilir. Egged, dünyadaki en büyük ikinci otobüs şirketidir.239 Dan şirketi, Bnei Brak- Kudüs yolunda Egged yanı sıra hizmet verir. Superbus şirketi, Kudüs, Modi’in Maccabim-Re’ut ve Modi’in İllit noktaları arasında hizmet verir. Bütün bu şirketlerin merkezi Kudüs Merkez Otogarıdır. Doğu Kudüs ve Batı Şeria arasındaki ulaşım Doğu Kudüs Merkez Otogarı tarafından işletilir. Ağustos 2011’de İsrail Hafif treninin yapımına başlandı. Yapımına yeni başlanan başka bir ulaşım sistemi ise, Tel-Aviv’den Kudüs’e gidecek hızlı tren hattıdır. Hizmet vermeye 2017 yılında başlaması beklenmektedir.

Tel-Aviv Ben Gurion havaalanında ”NESTER” firmasının minibüsleri bulunuyor. Firma müşterilerini Kudüs’te istenen adrese bırakıyor. Önceden rezervasyona gerek yok. Fiyatı kişi başı 65 Nis (2015 yılında) ve yol 45 dakika civarı sürüyor.240

Eğitim

Kudüs, İbranice, Arapça ve İngilizce eğitim veren birçok itibarlı okula sahiptir. 1925 yılında kurulan Kudüs İbrani Üniversitesi, dünyadaki en ünlü 100 okul arasına girdi.241 Yönetim kurulunda, Sigmund Freud ve Albert Einstein gibi ünlü Yahudi bilim adamları bulundu.242 Üniversite birçok Nobel ödülü kazanan isim yetiştirdi. Yakın dönemde, Avram Hershko,243 David Gross244 ve Daniel Kahneman245 Nobel kazandı. Okulun sahip olduğu en önemli varlıklardan biri, beş milyon kitap bulunduran İsrail Millî Kütüphanesi’dir.246 Kütüphane, üniversiteden kurulmadan 30 yıl önce 1892 yılında kuruldu. İbrani Üniversitesi, Kudüs’te üç kampüse sahiptir: Scopus Dağı, Giv’at Ram ve Hadassad Ein Kerem Hastanesindeki tıp kampüsü. İbrani dili akademisi, Givat Ramdadır. Al-Quds Üniversitesi, 1984 yılında kuruldu247 ve Arap ve Filistinlilere eğitim vermeye başladı. Üniversite kendisini Kudüs’te bulunan tek Arap üniversite olarak tanımlar.248 New York’taki Bard Koleji ve Al-Quds Üniversitesi, birleşerek, Yaser Arafat’ın ofisi ve Filistin Meclisi olmak üzere inşa edilen binada bir kolej kurdu. Kolej, eğitim üzerine yüksek lisans programı sunmaktadır.249 1969 yılında kurulan Kudüs Teknoloji Koleji, mühendislik ve diğer ileri teknoloji sektörleri için yetenekli insanlar yetiştirir.250 İlkokuldan başlayarak laik eğitimle dini çalışmaları birleştirerek veren birçok okuldan birisidir. Haredi okullara bakıldığında, bu tür okullar öğrencilerini standart testlere pek hazırlamaz ve birçok öğrenci Baqrud testinde başarısız olur. Son dönemde Kudüs’e daha fazla öğrenci çekmek adına, birçok burs ve barınma imkanları sunmaktadır şehirdeki okullar.251 Kudüs ve İsrail’in diğer bölgelerindeki Arap okullarının, Yahudi öğrencilerin aldığı eğitime göre daha düşük kalitede bir eğitim verdiği üzerinde birçok tartışma vardır.252 Çoğunluğun Arap olduğu Doğu Kudüs’teki okullar tıka basa dolu olduğunda Kudüs belediyesi yeni Arap okulları inşa etmeye başladı.253 Ras el-Amud ve Umm Lison’daki okullar 2008 yılında açıldı.254 2007 Martta, İsrail devleti, 5 yıllık bir planla şehir 8000 yeni sınıf inşa etme kararı aldı. Bunların %40’ı Arapların olduğu bölgede, %28’inin Haredilerin olduğu bölgede olması planlanmaktadır. 4.6 milyon Şekel bu plan için ayrılmıştır.255 Arap öğrencilerin müfredatları, Yahudi öğrencilerin aldığı müfredatla paraleldir ve Arap öğrenciler Baqrud adlı bir denklik sınavı alırlar. Sınavda sadece birkaç farklı Yahudilikle ilgili konu vardır.

Spor

Şehirdeki en favori iki spor, futbol ve basketboldur.256 Beitar Kudüs Futbol Kulübü İsrail’de en çok bilinen futbol kulüplerindendir. Fanatikleri arasında politikacılarda vardır ve birçok maçlarına bu politikacılar katılır.257 Beitar’ın en büyük rakiplerinden olan, Kudüs’ün diğer büyük takımları arasında Hapoel Kudüs F. C. vardır. Beitar, İsrail Kupasını yedi defa kazanırken, Hapoel sadece bir defa kazanmıştır.258 Beitar lig şampiyonluğunu 6 kez kazanırken Hapoel hiç başarılı olamadı. Beitar daha prestijli olan Ligat Haal’da oynarken, Hapoel ikinci lig olan Liga Leumit’de oynamaktadır. Açıldığı tarih olan 1992 yılından beri, Teddy Kollek Stadyumu 21.600 seyirci kapasitesiyle Kudüs’ün en önemli stadıdır.259 En popüler Filistin futbol kulübü West Bank Prömiyer Lig’de oynayan 1976’dan beri bulunan Jabal Al Mukaber futbol kulübüdür. Kulüp Kudüs’teki Scopus Dağ’ından gelmektedir. Asya Futbol Konfederasyonu’nun bir parçasıdır ve maçlarını Uluslararası Faisal Al-Husseini Stadyumu’nda oynamaktadır.260261 Basketbolda Hapoel Jerusalem en iyi ligde oynamaktadır. Kulüp ülke kupasını 3 kez kazanmıştır. Geleneksel olarak her yılın mart ayında düzenlenen Kudüs Maraton koşusu 2011'de kurulmuştur. 42 km’lik yarış Knesset’de başlar, Scopus Dağı ve eski Ermeni Bölgesinden geçer ve Sacher Park’ta biter. Kudüs Maratonu 50 ülkeden 1500 sporcunun yanı sıra toplam 15.000 koşucuyu ağırlamaktadır.262263264265266

Yüksek bina inşası

Kudüs geleneksel olarak düşük yükseklikte gökdelenlere sahiptir. Yaklaşık olarak şehir merkezinde henüz bu konuda bir politika yokken farklı zamanlarda 18 tane bina inşa edilmiştir. Bunların bir tanesi uluslararası standartlarda bir gökdelen olan Holyland Tower 1’dir. Bina 32 katlıdır. Yapımı onaylanan Holyland 2 ise aynı yükseklikte olacaktır.267268 Yeni şehir planına göre, şehir, şehir merkezinin farklı bölgelerinde tasarlanan içlerinde gökdelenlerinde olduğu birçok binayı yakında görecek. Plana göre kuleler Yafa yolu ve George Street’te yer alacaklar. King George Street boyunca uzanacak olan, yapımı teklif edilmiş olan the Migdal Merkaz Hayekum 65 katlı yanı İsrail’in en yüksek binası olarak planlanmaktadır. Şehrin girişinde Kudüs Chords Köprüsü ve Otobüs terminalinin yanına, büyük bir şehir meydanı ve Tel Aviv ile Kudüs’ü bağlayan bir yeraltı tren hattının da içinde bulunduğu bir kompleksin parçası olarak 24 ve 33 kat arasında 12 kule inşa edilecek. Bu gökdelenlerden 11 tanesi ya ofis ya da apartman dairesi, bir tanesi ise 2000 odalı bir otel olacak. Kompleksin Tel Aviv’den birçok iş çekmesi ve şehrin ana ticaret ve iş merkezi olması beklenmektedir.

Resimler

Dosya:Jerusalem Oesterreichisches Hospiz 2.JPG|Eski şehirden görünüm Dosya:JerusalemFromMountOfOlives.JPG|Zeytin Dağından görünüm Dosya:JaffaStreet.jpg|19. yüzyılda Yafa yolu Dosya:Jerusalem Al Aqsa Moschee um 1900.jpg|1900'de Mescid-i Aksa Dosya:HUJI2.jpg|İbrani Üniversitesi Dosya:Mamilla StVincent.jpg|Yeni şehirden görünüm Dosya:DomeOfTheRock.jpg|Kubbetüs Sahra'nın kubbesi Dosya:Jerusalem Dome of the rock BW 13.JPG|Kubbetüs Sahra'nın genel görünümü Dosya:Jerusalem panorama early twentieth century2.jpg|Güneybatı istikametinden Kudüs manzarası, Kudüs'ün suru, Kubbet-üs-Sahra, Mescid-i Aksa görünmektedir Dosya:Panorámica de Jerusalén desde el Monte de los Olivos.jpg|Üç semavi dinin kutsal saydığı Kudüs'ün, Zeytin Dağı'ndan çekilmiş panoramik bir fotoğrafı Dosya:Jerusalem Schrein des Buches BW 1.JPG|İsrail Müzesi Dosya:Mount Herzl IMG 1149.JPG|Herzl Tepesi|İsrail Ulusal Mezarlık Dosya:Skopusberg mit Universitaet.jpg|Kudüs İbrani Üniversitesi Dosya:Academy of the Hebrew Language.JPG|İbranice Akademisi Dosya:Jerusalem Entrance Bridge.JPG|sol|upright|Kudüs Köprüsü Dosya:Jerusalem-Central-bus-station.jpg|Kudüs Merkez Otogarı Dosya:Teddy Kollek Stadium - Inside.JPG|Teddy Stadyumu, Malha Dosya:HadarS.jpg|Hadar Alışveriş merkezi, Talpiot Dosya:Hotzvimview.jpg|Har Hotzvim İleri Teknoloji Parkı Dosya:TechnologyGarden.JPG|Kudüs Teknoloji Parkı Dosya:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|Kudüs Belediyesi Dosya:Hutz.JPG|Dış İşleri Bakanlığı Dosya:Julius Jacobs house.jpg|Başbakan’ın yaşadığı yer Dosya:HaMate HaArtzy 2 Jerusalem.jpg|İsrail Polisinin ana karargahı Dosya:BankIsrael01 ST 06.jpg|İsrail Bankası Dosya:Municipality of jerusalem 1.jpg|Kudüs, Akşam Dosya:Israeli supreme court building nightshot.JPG|Yüksek Mahkeme Dosya:Viewfromgilo.jpg|Şehrin Panoraması Dosya:Jerusalem, Israel.JPG|Kudüs’ün uzaydan görüntüsü

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Dış bağlantılar

Orijinal kaynak: kudüs. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

  1. The book: Baitul Muqaddas; by: Abdulqadir; "History of Baitul Muqaddas (Jerusalem), a holy place for Muslims"

  2. The book: A-Z Guide to the Qur'an: A Must-have Reference to Understanding the Contents of the Islamic Holy Book; By: Mokhtar Stork; "JERUSALEM Referred to in Arabic as Baitul Muqaddas (The Holy House) or Baitul Maqdis (The House of the Sanctuary)"

  3. The book: Pan-Islamism in India & Bengal; By: Mohammad Shah; p. 63,191; ".. protector of Mecca, Medina and Baitul Muqaddas, the sacred places of pilgrimage of the Muslim world"

  4. . According to Eric H. Cline’s tally in Jerusalem Besieged.

  5. "Middle East peace plans" by Willard A. Beling": The Aqsa Mosque on the Temple Mount is the third holiest site in Sunni Islam after Mecca and Medina

  6. The Mystery of the Last Supper, by Colin J. Humphreys (2011), Cambridge University Press, Cambridge ISBN 9780-521-732000 page 193

  7. Resolution 298 September 25, 1971: "Recalling its resolutions... concerning measures and actions by Israel designed to change the status of the Israeli-occupied section of Jerusalem,..."

  8. . Nadav Naʼaman, Canaan in the 2nd Millennium B.C.E., Eisenbrauns, 2005 pp.177ff. offers a dissenting opinion, arguing for the transcription Rôsh-ramen, etymologised to r'š (head) and rmm (be exalted), to mean 'the exalted Head', and not referring to Jerusalem.

  9. G. Johannes Botterweck, Helmer Ringgren (eds.) Theological Dictionary of the Old Testament, (tr. David E. Green) William B. Eerdmann, Grand Rapids Michigan, Cambridge, UK 1990, Vol. VI, p. 348

  10. Meir Ben-Dov, Historical Atlas of Jerusalem, Continuum International Publishing Group, 2002, p. 23.

  11. (see here 2 )

  12. “No city in the world, not even Athens or Rome, ever played as great a role in the life of a nation for so long a time, as Jerusalem has done in the life of the Jewish people.” David Ben-Gurion, 1947

  13. “For three thousand years, Jerusalem has been the center of Jewish hope and longing. No other city has played such a dominant role in the history, culture, religion and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Throughout centuries of exile, Jerusalem remained alive in the hearts of Jews everywhere as the focal point of Jewish history, the symbol of ancient glory, spiritual fulfillment and modern renewal. This heart and soul of the Jewish people engenders the thought that if you want one simple word to symbolize all of Jewish history, that word would be ‘Jerusalem.’” Teddy Kollek (DC: Washington Institute For Near East Policy, 1990), pp. 19–20.

  14. "Throughout history a great diversity of peoples has moved into the region and made Palestine their homeland: Canaanites, Jebusites, Philistines from Crete, Anatolian and Lydian Greeks, Hebrews, Amorites, Edomites, Nabateans, Arameans, Romans, Arabs, and European crusaders, to name a few. Each of them appropriated different regions that overlapped in time and competed for sovereignty and land. Others, such as Ancient Egyptians, Hittites, Persians, Babylonians, and Mongols, were historical 'events' whose successive occupations were as ravaging as the effects of major earthquakes ... Like shooting stars, the various cultures shine for a brief moment before they fade out of official historical and cultural records of Palestine. The people, however, survive. In their customs and manners, fossils of these ancient civilizations survived until modernity—albeit modernity camouflaged under the veneer of Islam and Arabic culture." Ali Qleibo, Palestinian anthropologist

  15. "(With reference to Palestinians in Ottoman times) Although proud of their Arab heritage and ancestry, the Palestinians considered themselves to be descended not only from Arab conquerors of the seventh century but also from indigenous peoples who had lived in the country since time immemorial, including the ancient Hebrews and the Canaanites before them. Acutely aware of the distinctiveness of Palestinian history, the Palestinians saw themselves as the heirs of its rich associations." Walid Khalidi, 1984, Before Their Diaspora: A Photographic History of the Palestinians, 1876–1948. Institute for Palestine Studies

  16. Jerome Murphy-O'Connor, Keys to Jerusalem: Collected Essays, Oxford University Press, 2012 p.4.

  17. Jane M. Cahill, ‘Jerusalem at the time of the United Monarchy’, in Andrew G. Vaughn, Ann E. Killebrew (eds.)Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period, Society of Biblical Literature, 2003p.33.

  18. Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman,The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts, Simon and Schuster 2002 p.239.

  19. Jerome Murphy-O'Connor, Keys to Jerusalem: Collected Essays, Oxford University Press, 2012 pp.5-6.

  20. K. L. Noll, Canaan and Israel in Antiquity: An Introduction, Continuum Publishing, 2002 p.78.

  21. )

  22. Nadav Naʼaman, Canaan in the 2nd Millennium B.C.E., p.189:'The book of Joshua cannot be treated as a reliable source for the reconstruction of the network of Canaanite cities . .Neither the mention of kings at Jericho, Ai, Bethel, Hebron and Debir, nor the presentation of Jerusalem as the head of a Canaanite coalition can be taken as evidence for reconstructing the reality in the late Bronze Age. One should not select evidence at random from the biblical source to support a theory. Conclusions must be drawn only on the basis of the early sources and the archaeological evidence’.

  23. Nadav Naʼaman Canaan in the 2nd Millennium B.C.E., p.183.

  24. Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman,The Bible Unearthed, p.238.

  25. 1 Samuel 31:1-13:2 Samuel 5:4-5; Finkelstein, Silberman, op.cit.p.20.

  26. Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 11

  27. Robb Andrew Young, Hezekiah in History and Tradition,P:49

  28. Jerusalem, Part 1: 1-704 edited by Hannah M. Cotton, Leah Di Segni, Werner Eck, Benjamin Isaac, Alla Kushnir-Stein, Haggai Misgav, Jonathan Price, Israel Roll, Ada Yardeni P: 79 3

  29. Elizabeth Speller, Following Hadrian: A Second-Century Journey Through the Roman Empire , Oxford University Press, 2004, p. 218

  30. Emily Jane Hunt,*Christianity in the second century: the case of Tatian, * Psychology Press, 2003, p. 7

  31. Rodney Aist,*The Christian Topography of Early Islamic Jerusalem,*Brepols Publishers, 2009 p.56:'Persian control of Jerusalem lasted from 614 to 629'.

  32. Ben-Dov, M. Historical Atlas of Jerusalem. Translated by David Louvish. New York: Continuum, 2002, p. 171

  33. Linquist, J.M., The Temple of Jerusalem, Praeger, London, 2008, p. 184

  34. Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 7

  35. , citing Eutychius, Michael the Syrian and Elias of Nisibin. The many sources conserving the story are summarized in Hugues Vincent, F. M. Abel, Jérusalem Nouvelle , 1914 tome 2, pp. 930–932,

  36. Rivka Gonen, Contested holiness: Jewish, Muslim, and Christian perspectives on the Temple Mount in Jerusalem, Ktav Publishing House, 2003, p. 85.

  37. Adrian J. Boas, Jerusalem in the Time of the Crusades, Routledge 2001, pp. 14,35.

  38. Adrian J. Boas, Jerusalem in the Time of the Crusades, Routledge 2001, pp. 16,19

  39. Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 25.

  40. Amnon Cohen. "Economic Life in Ottoman Jerusalem"; Cambridge University Press, 1989

  41. The Jerusalem Mosaic , Hebrew University, 2002

  42. Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 37

  43. Encyclopedia Judaica, Jerusalem, Keter, 1978, Volume 9, "State of Israel (Historical Survey)", pp. 304–306

  44. Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 35

  45. Ellen Clare Miller, Eastern Sketches – notes of scenery, schools and tent life in Syria and Palestine. Edinburgh: William Oliphant and Company. 1871. Page 126: 'It is difficult to obtain a correct estimate of the number of inhabitants of Jerusalem...'

  46. Benny Morris, 1948 (2008), pp. 218–219.

  47. Mordechai Weingarten

  48. Cattan, Henry (1981) Jerusalem. Croom Helm. ISBN 0-7099-0412-6. Page 51. Number of Arab districts under Jewish control.

  49. Asali, K. J. (1989) Jerusalem in History. Scorpion Publishing. ISBN 0-905906-70-5. Page 259. Estimate of number of refugees. (Michael C. Hudson)

  50. Michael Dumper, *The Politics of Jerusalem Since 1967,*Columbia University Press, 1997:'‘Israeli West Jerusalem was made the capital of the State of Israel’ '(p.21); 'in 1953 the Hashemites granted East Jerusalem the status of amana (trusteeship) and made it the “second capital” of Jordan.' (p.33)

  51. Announcement in the UK House of Commons of the recognition of the State of Israel and also of the annexation of the West Bank by the State of Jordan. Commons Debates (Hansard) 5th series, Vol 474, pp. 1137–1141. 27 April 1950. scan (PDF)

  52. Martin Gilbert, "Jerusalem: A Tale of One City" , The New Republic, 14 November 1994

  53. Oren, M, Six Days of War, ISBN 0-345-46192-4, p. 307

  54. Mosheh ʻAmirav,Jerusalem Syndrome: The Palestinian-Israeli Battle for the Holy City, Sussex University Press, 2009 p.27:'In the summer of 2006, these two countries also announced the adoption of a new policy whereby they would no longer recognize Israel's sovereignty in Jerusalem, and transferred their embassies out of the city'.

  55. "Jewish Inroads in Muslim Quarter: Settlers' Project to Alter Skyline of Jerusalem's Old City" The Washington Post Foreign Service, 11 February 2007; Page A01

  56. Amirav,Jerusalem Syndrome, ibid. p.29.

  57. Medvedev reaffirms Soviet recognition of Palestine (Ynet News, January 18, 2011) "Russian president says Moscow has not changed its position since 1988 when it 'recognized independent Palestinian state with its capital in east Jerusalem'"

  58. China supports Palestinian UN bid (Xinhua, September 8, 2011) "China recognizes Palestine as a country with east Jerusalem as its capital and possessing full sovereignty and independence, in accordance with borders agreed upon in 1967, according to Jiang"

  59. Resolution 58/292. Status of the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem (doc.nr. A/RES/58/292 d.d. 17 May 2004)

  60. [http://www.jstor.org/pss/3137039, "The Water Supply of Jerusalem, Ancient and Modern", E. W. G. Masterman, The Biblical World, Vol. 19, No. 2 (Feb 1902), pp. 87–112, University of Chicago Press]

  61. (Image located here 4)

  62. (See map 9 for Jerusalem)

  63. (Image located here 5 )

  64. Usiel Oskar Schmelz, in Ottoman Palestine, 1800-1914: studies in economic and social history, Gad G. Gilbar, Brill Archive, 1990 6

  65. "Arab population growth outpaces Jews in Jerusalem" Reuters, 26 September 2000

  66. Karl Vick, The Ultra-Holy City , at Time Magazine, 13 August 2012.

  67. In the Palestine Liberation Organization's Palestinian Declaration of Independence of 1988, Jerusalem is stated to be the capital of the State of Palestine. In 2000 the Palestinian Authority passed a law designating the city as such, and in 2002 this law was ratified by Chairman Yasser Arafat. See Arafat Signs Law Making Jerusalem Palestinian Capital , People's Daily, published 6 October 2002; Arafat names Jerusalem as capital , BBC News, published 6 October 2002.

  68. Bard, Mitchell G. Will Israel Survive?

  69. The Jewish injunction to pray toward Jerusalem comes in the Orach Chayim section of Shulchan Aruch (94:1) – "When one rises to pray anywhere in the Diaspora, he should face towards the Land of Israel, directing himself also toward Jerusalem, the Temple, and the Holy of Holies."

  70. From the King James Version of the Bible: "And when the days of her purification according to the law of Moses were accomplished, they brought [Jesus] to Jerusalem, to present him to the Lord;" (Luke 2:22)

  71. From the King James Version of the Bible: "And they come to Jerusalem: and Jesus went into the temple, and began to cast out them that sold and bought in the temple, and overthrew the tables of the moneychangers, and the seats of them that sold doves;" (Mark 11:15)

  72. (from an English translation of Sahih Bukhari, Volume IX, Book 93, Number

  73. Joel Epstein, "Teaching in Palestine", The Strad June 2009, p. 42.

  74. https://icimdekigezgin.com/kudus/ - İçimdeki Gezgin - Kudüs - Kutsal Şehir Rehberi Ulaşım

  75. Football and the wall: The divided soccer community of Jerusalem , by James Montague, CNN 17 September 2010

Kategoriler