Kızgınlık dönemi veya östrus, dişi memelilerin üreme döngüsü'nün bir parçasıdır ve dişinin çiftleşmeye istekli ve doğurgan olduğu periyodu ifade eder. Bu dönemde, dişi hormon seviyelerinde ve davranışlarında belirgin değişiklikler gösterir. Erkek hayvanlar tarafından algılanan feromonlar salgılar ve genellikle çiftleşmeyi teşvik edici davranışlar sergiler.
"Östrus" kelimesi, Yunanca "oistros" kelimesinden türemiştir ve "gadfly" (at sineği) veya "çılgınlık" anlamına gelir. Bu, kızgınlık dönemindeki hayvanların davranışlarındaki belirgin değişikliklere atıfta bulunur.
Östrus döngüsü, dişi memelilerin üreme sistemlerinde meydana gelen bir dizi hormonal ve fiziksel değişikliği kapsar. Bu döngü, dişi hayvanın hamile kalmaya uygun olduğu zamanları belirler. Östrus döngüsü, türlere göre farklılık gösterir ve genellikle mevsimsel veya hormonal faktörlere bağlı olarak düzenlenir.
Östrus döngüsü, genellikle beş ana evreden oluşur:
Proöstrus, östrus döngüsünün başlangıç evresidir. Bu dönemde, foliküller büyümeye başlar ve östrojen seviyeleri artar. Dişi hayvan, erkeklere ilgi gösterebilir, ancak henüz çiftleşmeye izin vermez. Genellikle vulvada şişlik ve kanlı akıntı görülebilir.
Östrus (Kızgınlık), dişinin çiftleşmeye istekli olduğu ve doğurgan olduğu evredir. Östrojen seviyeleri en yüksek seviyededir ve yumurtlama bu dönemde gerçekleşir. Dişi, erkeklere aktif olarak kur yapabilir ve çiftleşmeye izin verir.
Metöstrus, östrus sonrası evredir. Yumurtlama gerçekleşmiş ve corpus luteum oluşmaya başlamıştır. Progesteron seviyeleri artar. Dişi hayvan, çiftleşmeye olan ilgisini kaybeder.
Diöstrus, östrus döngüsünün en uzun evresidir. Corpus luteum, progesteron üretmeye devam eder ve rahim, gebeliğe hazırlanır. Eğer gebelik gerçekleşmezse, corpus luteum geriler ve progesteron seviyeleri düşer.
Anöstrus, östrus döngüsünün dinlenme evresidir. Üreme hormonları düşük seviyededir ve dişi, üreme aktivitesi göstermez. Bu dönem, türlere göre değişen sürelerde devam edebilir.
Kızgınlık dönemi, bir dizi hormonal değişiklikle karakterizedir. Hipotalamus, gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) salgılar, bu da hipofiz bezini folikül uyarıcı hormon (FSH) ve lüteinleştirici hormon (LH) salgılaması için uyarır. FSH, foliküllerin büyümesini teşvik ederken, LH yumurtlamayı tetikler. Östrojen seviyeleri proöstrus ve östrus dönemlerinde yükselir, progesteron seviyeleri ise metöstrus ve diöstrus dönemlerinde artar.
Kızgınlık dönemindeki dişi hayvanlar, çeşitli davranışsal değişiklikler gösterirler. Bu değişiklikler, türlere göre farklılık gösterse de, genellikle şunları içerir:
Kızgınlık dönemi, farklı hayvan türlerinde farklı özellikler gösterir.
Köpeklerde kızgınlık, genellikle 6-12 ayda bir meydana gelir ve yaklaşık 2-3 hafta sürer. Proöstrus ve östrus dönemleri belirgindir ve vulvada şişlik ve kanlı akıntı gözlemlenir.
Kedilerde kızgınlık, mevsimsel olarak değişir ve genellikle ilkbahar ve yaz aylarında daha sık görülür. Kedilerde indüklenmiş ovulasyon görülür, yani yumurtlama çiftleşme ile tetiklenir.
Büyükbaş hayvanlarda kızgınlık, genellikle 21 günde bir tekrarlanır ve kısa süreli (12-18 saat) bir kızgınlık dönemi içerir. Kızgınlık belirtileri arasında huzursuzluk, diğer hayvanlara binme ve vulvada şişlik yer alır.
Atlarda kızgınlık, mevsimsel olarak değişir ve ilkbahar ve yaz aylarında daha belirgindir. Kızgınlık süresi 5-7 gün sürebilir ve sık idrar yapma, kuyruk kaldırma ve diğer atlara ilgi gösterme gibi davranışlar gözlemlenir.
Kızgınlık döneminin yönetimi, evcil hayvan sahipleri ve çiftlik hayvanı yetiştiricileri için önemlidir. Bu dönemde, hayvanların davranışlarını kontrol altında tutmak, istenmeyen gebelikleri önlemek veya planlı üremeyi sağlamak için çeşitli yöntemler uygulanabilir. Kısırlaştırma, hormonal tedaviler ve kızgınlık tespiti gibi yöntemler yaygın olarak kullanılır.
Kızgınlık dönemi, bazı üreme sistemi hastalıklarının belirtilerinin ortaya çıkmasına veya şiddetlenmesine neden olabilir. Pyometra (rahim iltihabı), vajinit ve yumurtalık kistleri gibi durumlar, kızgınlık döneminde daha belirgin hale gelebilir ve veteriner hekim tarafından tedavi gerektirebilir.
Bu makale, kızgınlık dönemi hakkında genel bir bakış sunmaktadır. Daha fazla bilgi için lütfen ilgili kaynaklara başvurun.