şenbigazan muharebesi ne demek?

Şenbigazan Muharebesi ya da Şenb-i Gazan Muharebesi, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre.

Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun Tebriz'i ele geçirmesini (25 Eylül 1585) müteakip, kışlamak üzere (Osman Paşa'nın ölümünün ardından komutayı devralan) Cigalazade Sinan Paşa komutasında Doğu Anadolu'ya dönerken, karşı saldırıya geçen Hamza Mirza komutasındaki Safevî ordusuna karşı 28 Ekim 1585'teki muharebede zafer kazandı.

Muharebe öncesi

Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Safevî ordusunun öncü birliğini 21 Eylül 1585'te Alvar Muharebesi'nde mağlup ettikten sonra Safevîlerin eski başkenti Tebriz'i 23-25 Eylül 1585'te kuşatarak zaptetti.

29 Eylül'de yapımına başlanan Tebriz kalesi 14 Ekim'de tamamlandı. Eşzamanlı olarak ise, Özdemiroğlu Osman Paşa'nın; Safevîlerin Tebriz'e yönelik baskısını ve baskın girişimlerini bertaraf etmek amacıyla gönderdiği Cigalazade Sinan Paşa komutasındaki birlikler 16 ve 24 Ekim'de Safevî ordusunu bölgeden uzaklaştırmakta başarılı olamazken, Osmanlı ordusunda kışın yaklaşması üzerine Tebriz'de İranlıların karşı saldırısına karşı garnizon bırakılarak kışlamak üzere Doğu Anadolu'ya çekilinmesi fikri ağırlık kazandı. Bunun üzerine, eski Trablusşam Beylerbeyi Hadım Cafer Paşa yaklaşık 20-30.000 askerle Tebriz'de bırakılarak kışlaklara çekilmek üzere Osmanlı ordusu Tebriz'den çıkarken Hamza Mirza komutasındaki Safevî ordusu yeniden saldırdı.¹

Muharebe

Osmanlı ordusu Erzurum'a doğru harekete geçmek üzere Tebriz'den ayrılma hazırlıklarını tamamlamaya başladığında, Özdemiroğlu Osman Paşa'nın hastalığı ağırlaşmış ve ona vekâleten ordunun sevk ve idaresi Cigalazade Sinan Paşa'ya bırakıldı.

Osmanlı ordusu Tebriz’in dış mahallelerinden Şenb-i Gazan'a vardığında Hamza Mirza komutasındaki Safevi kuvvetleri Osmanlılara yetişti. Cigalazade Sinan Paşa baskın olasılığını düşünmüş olduğundan ordunun ağırlıklarını Maraş ve Anadolu eyalet askerlerinin ardına koyarak ordunun ortasına almıştı.²

Hamza Mirza komutasındaki yaklaşık 20.000 askerlik ordunun 5.000'ini öne çıkardı ve bunlardan 1.500 kişilik bölümünü 500'er askerden oluşan üç kol halinde Osmanlı ordusunun üzerine taarruz ettirdi.

İlk taarruz dalgasında Cigalazade Sinan Paşa'ya ait zahire yüklü develerin bir kısmı Safevî birliklerinin eline geçtiyse de, Osmanlı ordusu Safevî birliklerine karşı çatışmaya girmeye başladı. Sözkonusu baskın sırasında soğukkanlılığını koruyan Sinan Paşa askerlerin çadırlarını kurmalarını ve arabalardan mevziler kurarak çatışmaya hazırlanmalarını emretti. Bu şekilde muharebe düzeni alan Osmanlı ordusu toplarını da Safevîlerin hücum istikametine çevirerek ateşe başladı. Safevîler top ateşi karşısında kaydadeğer kayıplar verirken yine de Osmanlı ordugâhına kadar ulaşmaya çalıştılar.

Bunun üzerine, Cigalazade Sinan Paşa Anadolu Beylerbeyi Mehmed Paşa’nın serdarlığında bir kuvvet oluşturarak Hamza Mirza’nın üzerine gönderdi. Trabzon Beylerbeyi Ömer Paşa komutasındaki Erzurum eyaleti askerleri ile Diyarbakır Beylerbeyi Ahmed Paşa komutasındaki Kürt atlılarını da Anadolu Beylerbeyi Mehmed Paşa’ya takviye olarak gönderdi.

28 Ekim günü akşamına kadar süren çarpışmalarda, Safevî ordusu yenilgiye uğrayarak geri çekildi.³

Muharebe sonrası

Şenbigazan Muharebesi'nde kazanılan zaferin ardından, bir süredir ağır hasta olan Özdemiroğlu Osman Paşa 30 Ekim'de öldü. Aynı gece Safevî ordusu bir kez daha taarruz ettiyse de bu defa Mayan Muharebesi'nde (komutayı Osman Paşa'dan devralan) Cigalazade Sinan Paşa'ya karşı yenilgiye uğradı. Safevîlerin yenilgisi üzerine Osmanlı ordusu taciz ya da baskın tehlikesi olmadan önce Van, ardından ise Bitlis'e ulaşarak kışlaklara dağıldı. Kasım 1585'de ise Safevî ordusunun Tebriz etrafına yerleşmesiyle yaklaşık on ay sürecek abluka başladı.⁴

Kaynakça

Orijinal kaynak: şenbigazan muharebesi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. "Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri-I 1578-1590", Bekir Kütükoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul (1962), s.159 ↩

2. "Harimi’nin Zafernâme ve Gonca’sına Göre Özdemiroğlu Osman Paşa", Rahîmîzade İbrahim Harîmî Çavuş, (Haz. Mustafa Karanfil), İstanbul Üniversitesi (1998), s.106 ↩

3. "Kayı 5: Kudret ve Azamet Yılları", Ahmet Şimşirgil, Timaş Tarih (2013) ↩

4. Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz ve Şirvan Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591)", Emirhan Özçelik, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 18, İstanbul (2021), s. 171 ↩

Kategoriler