Şimşek, atmosferdeki elektriksel boşalmaların sonucunda oluşan, parlak ve geçici bir ışık olayıdır. Genellikle bulutlar arasında, bulut içinde veya bulut ile yer arasında meydana gelir. Şimşek, yıldırımın görsel olarak algılanan kısmıdır; yıldırım ise bu deşarjın tüm fiziksel süreçlerini kapsayan daha geniş bir terimdir.
Şimşeğin nasıl oluştuğu tam olarak anlaşılamamış olsa da, genel kabul gören teori, bulutlardaki buz kristalleri ve su damlacıkları arasındaki çarpışmaların elektriksel yük ayrımına yol açtığıdır. Bu çarpışmalar, bazı parçacıkların pozitif, bazılarının ise negatif yüklenmesine neden olur.
Yük Ayrımı: Genellikle, daha hafif olan pozitif yükler bulutun üst kısımlarına doğru yükselirken, daha ağır olan negatif yükler bulutun alt kısmında toplanır. Bu durum, bulut içinde ve bulut ile yer arasında büyük bir potansiyel farkı yaratır.
Adım Lideri (Stepped Leader): Potansiyel fark yeterince büyük olduğunda, negatif yüklü bir "adım lideri" buluttan yere doğru iner. Bu lider, görünmez ve iyonize bir kanal oluşturarak yolu üzerindeki havanın elektriksel iletkenliğini artırır.
Bağlantı Akışı (Upward Streamer): Yere yakın bir noktada, genellikle yüksek bir nesneden (ağaç, bina vb.) pozitif yüklü bir "bağlantı akışı" yükselir.
Dönüş Akışı (Return Stroke): Adım lideri ve bağlantı akışı birleştiğinde, tam bir iletken kanal oluşur. Bu kanal üzerinden, yerden buluta doğru çok güçlü bir elektrik akımı akar. Bu akım, havanın aşırı ısınmasına ve parlak bir ışık yaymasına neden olur. İşte bu gördüğümüz parlak ışık, şimşektir.
Şimşekler, oluştuğu yere ve deşarjın yönüne göre farklı türlere ayrılır:
Bulut İçi Şimşek (IC): Bir bulutun farklı bölgeleri arasında meydana gelir. Gökyüzünde parıldayan bir ışık olarak görülür ve en yaygın şimşek türüdür.
Buluttan Buluta Şimşek (CC): İki farklı bulut arasında meydana gelir. Genellikle daha uzun ve daha güçlüdür.
Buluttan Yere Şimşek (CG): Buluttan yere doğru meydana gelir. İnsanlar için en tehlikeli olan şimşek türüdür.
Yerden Buluta Şimşek (GC): Nadiren görülür. Yüksek bir nesneden (örneğin bir kule) buluta doğru meydana gelir.
Şimşek, doğal ve insan yapımı sistemler üzerinde çeşitli etkilere sahiptir:
Orman Yangınları: Ormanlık alanlarda, şimşek düşmesi yangınlara neden olabilir.
Elektrik Kesintileri: Elektrik hatlarına düşen şimşekler, elektrik kesintilerine ve cihazların zarar görmesine yol açabilir.
Hava Taşımacılığı: Şimşek, uçakların elektronik sistemlerine zarar verebilir ve uçuş güvenliğini tehlikeye atabilir.
İnsanlar Üzerindeki Etkileri: Şimşek çarpması, ciddi yaralanmalara ve hatta ölüme neden olabilir.
Şimşekten korunmak için alınabilecek bazı önlemler şunlardır:
Kapalı Alanda Kalmak: Fırtına sırasında açık alanda bulunmaktan kaçının ve kapalı bir binaya veya araca sığının.
Yüksek Nesnelerden Uzak Durmak: Ağaçlar, direkler ve yüksek binalar gibi nesnelerden uzak durun.
Suyla Temastan Kaçınmak: Fırtına sırasında yüzmekten, duş almaktan veya musluk suyu kullanmaktan kaçının. Su, elektriği iletken bir maddedir.
Elektrikli Cihazlardan Uzak Durmak: Fırtına sırasında telefon, bilgisayar ve diğer elektrikli cihazları kullanmaktan kaçının.
Şimşek Paratonerleri: Binalara paratoner takmak, şimşeğin zararlı etkilerinden korunmaya yardımcı olabilir.
Şimşek, birçok kültürde tanrıların gücünün bir sembolü olarak kabul edilmiştir. Örneğin:
Yunan Mitolojisi: Zeus'un silahı olarak kabul edilir.
Roma Mitolojisi: Jüpiter'in sembolüdür.
İskandinav Mitolojisi: Thor'un çekici Mjölnir, şimşek ve gök gürültüsü ile ilişkilendirilir.