# İdare Hukuku
**İdare Hukuku**, devletin yürütme organı olan [İdare](https://www.nedemek.page/kavramlar/idare)'nin yapısını, işleyişini, yetkilerini, sorumluluklarını ve bireylerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Diğer bir deyişle, devletin kamu hizmetlerini yerine getirirken kullandığı yetkileri ve bu yetkilerin sınırlarını belirler. İdare Hukuku, kamu yararının sağlanması amacıyla faaliyet gösteren idarenin, hukuka uygun davranmasını ve bireylerin haklarını korumasını amaçlar.
## İçindekiler
1. [Giriş](#giriş)
2. [İdare Hukukunun Kaynakları](#idare-hukukunun-kaynakları)
3. [İdarenin Temel İlkeleri](#idarenin-temel-ilkeleri)
4. [İdari Teşkilat](#idari-teşkilat)
5. [İdari İşlemler](#idari-işlemler)
6. [İdari Sözleşmeler](#idari-sözleşmeler)
7. [Kamu Görevlileri](#kamu-görevlileri)
8. [İdarenin Sorumluluğu](#idarenin-sorumluluğu)
9. [İdari Yargı](#idari-yargı)
10. [Türkiye'de İdare Hukuku](#türkiyede-idare-hukuku)
11. [Ayrıca Bakınız](#ayrıca-bakınız)
12. [Dış Bağlantılar](#dış-bağlantılar)
## 1. Giriş
İdare Hukuku, özel hukuktan farklı olarak kamu hukukunun bir dalıdır. Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin (örneğin [Belediyeler](https://www.nedemek.page/kavramlar/belediyeler), [Üniversiteler](https://www.nedemek.page/kavramlar/üniversiteler)) kamu hizmetlerini yürütürken kullandığı yetkileri düzenler. Bu yetkiler, bireylerin haklarını etkileyebileceği için, İdare Hukuku, idarenin keyfi davranışlarını engellemeyi ve hukuka uygunluğunu sağlamayı amaçlar. İdare Hukuku, dinamik bir hukuk dalıdır ve sürekli olarak değişen toplumsal ihtiyaçlara ve teknolojik gelişmelere göre evrim geçirir.
## 2. İdare Hukukunun Kaynakları
İdare Hukukunun kaynakları çeşitlidir ve hiyerarşik bir düzen içinde yer alırlar. Başlıca kaynakları şunlardır:
* **Anayasa:** İdare Hukukunun temel kaynağıdır. İdarenin yapısı, yetkileri ve sorumlulukları ile ilgili genel ilkeler [Anayasa](https://www.nedemek.page/kavramlar/anayasak) tarafından belirlenir.
* **Kanunlar:** [Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)](https://www.nedemek.page/kavramlar/türkiye%20büyük%20millet%20meclisi%20(tbmm)) tarafından çıkarılan kanunlar, idarenin faaliyet alanlarını ve yetkilerini daha ayrıntılı olarak düzenler. Örneğin, [Belediye Kanunu](https://www.nedemek.page/kavramlar/belediye%20kanunu), [İmar Kanunu](https://www.nedemek.page/kavramlar/imar%20kanunu) gibi.
* **Uluslararası Anlaşmalar:** Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar, İdare Hukuku alanında da bağlayıcı olabilir. Özellikle insan hakları ile ilgili anlaşmalar, idarenin faaliyetlerini önemli ölçüde etkileyebilir.
* **Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri:** [Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri](https://www.nedemek.page/kavramlar/cumhurbaşkanlığı%20kararnameleri), belirli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisine sahip olan Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılır.
* **Yönetmelikler:** Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları tarafından, kanunların ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak amacıyla çıkarılır.
* **Genelgeler ve Tebliğler:** İdare tarafından, kendi iç işleyişini düzenlemek veya kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla çıkarılır. Bağlayıcı olmamakla birlikte, idarenin uygulamalarına yön verirler.
* **Yargı Kararları:** [Danıştay](https://www.nedemek.page/kavramlar/danıştay) ve diğer idari yargı mercilerinin kararları, İdare Hukukunun yorumlanmasında ve uygulanmasında önemli bir rol oynar. Özellikle içtihadı birleştirme kararları, emsal teşkil eder.
* **Örf ve Adet Hukuku:** İdare Hukukunda, kanunların ve diğer yazılı kaynakların yetersiz kaldığı durumlarda, örf ve adet hukuku da uygulanabilir.
* **Doktrin ve Bilimsel Görüşler:** Hukukçuların ve akademisyenlerin İdare Hukuku ile ilgili yazdığı kitaplar, makaleler ve diğer bilimsel çalışmalar, hukukun gelişimine katkıda bulunur.
## 3. İdarenin Temel İlkeleri
İdarenin faaliyetleri, belirli temel ilkelere uygun olarak yürütülmelidir. Bu ilkeler, idarenin hukuka uygunluğunu ve bireylerin haklarını korumayı amaçlar. Başlıca ilkeler şunlardır:
* **Hukuk Devleti İlkesi:** İdarenin tüm eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olması zorunludur. İdare, kanunların üstünde değildir ve keyfi davranamaz.
* **Kanunilik İlkesi (İdarenin Kanuniliği):** İdarenin faaliyetlerinin, kanunlara dayanması ve kanunlarla yetkilendirilmiş olması gerekir.
* **Ölçülülük İlkesi:** İdarenin, kamu yararını sağlamak amacıyla kullandığı yetkilerin, amacına uygun, gerekli ve orantılı olması gerekir.
* **Eşitlik İlkesi:** İdare, aynı durumda bulunan bireylere aynı şekilde davranmakla yükümlüdür. Ayrımcılık yapılması yasaktır.
* **Tarafsızlık İlkesi:** İdare, kamu hizmetlerini yürütürken tarafsız davranmalı ve herhangi bir kişi veya gruba ayrıcalık tanımamalıdır.
* **Açıklık (Şeffaflık) İlkesi:** İdarenin faaliyetleri, kamuoyunun denetimine açık olmalıdır. Bilgi edinme hakkı, bu ilkenin bir sonucudur.
* **Hesap Verebilirlik İlkesi:** İdare, faaliyetlerinden dolayı sorumludur ve hesap vermekle yükümlüdür.
* **Kamu Yararı İlkesi:** İdarenin tüm faaliyetlerinin nihai amacı, kamu yararının sağlanmasıdır.
* **Süreklilik İlkesi:** Kamu hizmetlerinin kesintisiz olarak sunulması esastır.
* **Uyarlanabilirlik İlkesi:** İdarenin, değişen koşullara ve ihtiyaçlara uyum sağlayabilmesi gerekir.
## 4. İdari Teşkilat
İdari teşkilat, devletin yürütme organının, kamu hizmetlerini yerine getirmek için oluşturduğu örgütlenmedir. İdari teşkilat, merkezi ve yerel olmak üzere iki ana başlık altında incelenebilir:
* **Merkezi İdare:** Devletin merkezden yönetilen kısmıdır. [Cumhurbaşkanlığı](https://www.nedemek.page/kavramlar/cumhurbaşkanlığı), [Bakanlıklar](https://www.nedemek.page/kavramlar/bakanlıklar) ve bunlara bağlı kuruluşlar merkezi idareyi oluşturur.
* **Yerel İdare:** Devletin, yerel ihtiyaçları karşılamak üzere oluşturduğu örgütlenmedir. [Belediyeler](https://www.nedemek.page/kavramlar/belediyeler), [İl Özel İdareleri](https://www.nedemek.page/kavramlar/il%20özel%20idareleri) ve [Köyler](https://www.nedemek.page/kavramlar/köyler) yerel idareleri oluşturur.
* **Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları:** Belli bir kamu hizmetini yerine getirmek üzere kurulan ve merkezi idareye bağlı olmayan kuruluşlardır. [Üniversiteler](https://www.nedemek.page/kavramlar/üniversiteler), [Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)](https://www.nedemek.page/kavramlar/kamu%20iktisadi%20teşebbüsleri%20(kit)) gibi.
## 5. İdari İşlemler
İdari işlemler, idarenin, kamu hukukuna tabi olarak tek taraflı irade açıklamasıyla yaptığı işlemlerdir. İdari işlemler, bireylerin haklarını ve yükümlülüklerini etkileyebilir. Başlıca idari işlem türleri şunlardır:
* **Bireysel İşlemler:** Belirli bir kişi veya gruba yönelik olan işlemlerdir. Örneğin, bir kişiye verilen [inşaat ruhsatı](https://www.nedemek.page/kavramlar/inşaat%20ruhsatı), [ehliyet belgesi](https://www.nedemek.page/kavramlar/ehliyet%20belgesi) gibi.
* **Düzenleyici İşlemler:** Genel ve soyut nitelikteki işlemlerdir. Örneğin, [Yönetmelikler](https://www.nedemek.page/kavramlar/yönetmelikler), [Genelgeler](https://www.nedemek.page/kavramlar/genelgeler) gibi.
İdari işlemlerin hukuka uygun olması için belirli şartları taşıması gerekir. Bu şartlar, şekil şartları, yetki şartları, sebep şartları, konu şartları ve amaç şartları olarak sıralanabilir. Hukuka aykırı bir idari işlem, iptal davası yoluyla ortadan kaldırılabilir.
## 6. İdari Sözleşmeler
İdari sözleşmeler, idarenin, kamu hizmetlerini yürütmek amacıyla özel hukuk kişileriyle veya diğer kamu tüzel kişileriyle yaptığı sözleşmelerdir. İdari sözleşmeler, özel hukuk sözleşmelerinden farklı olarak, kamu yararının sağlanması amacını taşır ve özel hükümlere tabidir. Başlıca idari sözleşme türleri şunlardır:
* **İmtiyaz Sözleşmeleri:** Bir kamu hizmetinin yürütülmesi yetkisinin, özel bir kişiye devredildiği sözleşmelerdir. Örneğin, [bir otoyolun yapım ve işletme hakkının özel bir şirkete verilmesi](https://www.nedemek.page/kavramlar/otoyol) gibi.
* **Kamu Hizmeti İmtiyaz Sözleşmeleri:** Su, elektrik, doğalgaz gibi temel kamu hizmetlerinin sunulması amacıyla yapılan sözleşmelerdir.
* **İstimlak Sözleşmeleri:** İdarenin, kamu yararı amacıyla bir taşınmazı kamulaştırması sonucunda, taşınmaz sahibiyle yaptığı sözleşmelerdir.
* **Yapım Sözleşmeleri:** İdarenin, bir bina, yol, köprü gibi bir yapıyı inşa ettirmek amacıyla yaptığı sözleşmelerdir.
* **Hizmet Alım Sözleşmeleri:** İdarenin, bir hizmeti satın almak amacıyla yaptığı sözleşmelerdir.
## 7. Kamu Görevlileri
Kamu görevlileri, devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin kadrolarında çalışan ve kamu hizmetlerini yerine getiren kişilerdir. Kamu görevlileri, memurlar, sözleşmeli personel, işçiler ve diğer statülerde olabilirler. Kamu görevlilerinin hakları, yükümlülükleri, atanma, yükselme, disiplin cezaları gibi konuları [Devlet Memurları Kanunu](https://www.nedemek.page/kavramlar/devlet%20memurları%20kanunu) ve diğer ilgili mevzuat tarafından düzenlenir.
## 8. İdarenin Sorumluluğu
İdare, hukuka aykırı eylem ve işlemlerinden dolayı sorumludur. İdarenin sorumluluğu, kusurlu sorumluluk ve kusursuz sorumluluk olmak üzere ikiye ayrılır:
* **Kusurlu Sorumluluk:** İdarenin, kusurlu bir eylemi veya işlemi sonucunda bir zarara neden olması durumunda doğar. Örneğin, bir memurun görevi sırasında dikkatsiz davranması sonucu bir zarara neden olması gibi.
* **Kusursuz Sorumluluk:** İdarenin, kusuru olmasa bile, kamu hizmetinin risklerinden kaynaklanan zararlardan sorumlu olmasıdır. Örneğin, terör olaylarından kaynaklanan zararlar, idarenin kusursuz sorumluluğuna yol açabilir.
İdarenin sorumluluğu, tazminat davaları yoluyla giderilebilir.
## 9. İdari Yargı
İdari yargı, idarenin eylem ve işlemlerine karşı açılan davalara bakan yargı koludur. İdari yargı, [Danıştay](https://www.nedemek.page/kavramlar/danıştay) ve [İdare Mahkemeleri](https://www.nedemek.page/kavramlar/idare%20mahkemeleri)nden oluşur. İdari yargıda açılan davalar, iptal davaları, tam yargı davaları ve idari sözleşmelerden doğan davalar olarak sınıflandırılabilir.
* **İptal Davaları:** İdarenin hukuka aykırı bir işleminin iptali istemiyle açılan davalardır.
* **Tam Yargı Davaları:** İdarenin hukuka aykırı bir eylem veya işlemi sonucunda uğranılan zararın tazmini istemiyle açılan davalardır.
## 10. Türkiye'de İdare Hukuku
Türkiye'de İdare Hukuku, Avrupa İdare Hukuku sistemlerinden etkilenmiştir. Ancak, kendine özgü özellikleri de bulunmaktadır. Türkiye'de İdare Hukukunun temel kaynakları, [Anayasa](https://www.nedemek.page/kavramlar/anayasak), kanunlar, [Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri](https://www.nedemek.page/kavramlar/cumhurbaşkanlığı%20kararnameleri), yönetmelikler ve yargı kararlarıdır. [Danıştay](https://www.nedemek.page/kavramlar/danıştay), Türkiye'deki en yüksek idari yargı merciidir.
## 11. Ayrıca Bakınız
* [Anayasa Hukuku](https://www.nedemek.page/kavramlar/anayasak%20hukuku)
* [Ceza Hukuku](https://www.nedemek.page/kavramlar/ceza%20hukuku)
* [Medeni Hukuk](https://www.nedemek.page/kavramlar/medeni%20hukuk)
## 12. Dış Bağlantılar
* [Danıştay Resmi Web Sitesi](https://www.danistay.gov.tr/)
* [Türkiye Barolar Birliği](https://www.barobirlik.org.tr/)